Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst
Ook bekend als AGN

Een actieve galactische kern (AGN) is een zeer lichtgevend gebied in het centrum van een sterrenstelsel. Men denkt dat het wordt aangestuurd door een superzwaar zwart gat dat omringende materie aantrekt en een extreem hete accretieschijf eromheen vormt. AGN's hebben vrij complexe structuren, met veel verschillende gebieden die licht met verschillende kenmerken uitzenden en vaak omgeven zijn door een donutvormige torus van stoffig materiaal.

Een AGN zendt soms jets van materie in tegengestelde richtingen uit. Hoewel veel sterrenstelsels een superzwaar zwart gat in het centrum hebben, accreteren niet alle sterrenstelsels materie en zijn dus niet alle AGN's.

AGN is een algemene term die objecten zoals quasars, blazars, Seyfert-sterrenstelsels en radiosterrenstelsels omvat. Men denkt dat de verschillende waarnemingseigenschappen van dit soort objecten deels te wijten zijn aan het feit dat AGN's vanuit verschillende hoeken worden bekeken.

Terug naar de woordenlijst

Een astronomisch onderzoek is een verzameling astronomische gegevens die zijn verkregen door observaties van de hele hemel of een deel daarvan. Deze onderzoeken bevatten vaak informatie over de posities van de astronomische objecten die ze op een bepaald moment catalogiseren, evenals hun helderheid, kleuren en andere eigenschappen. Grote astronomische onderzoeken brengen de hemel in kaart om zowel gegevens te leveren voor astronomisch onderzoek als om te helpen bij het selecteren van doelen voor grote telescopen.

Het ontwerp van een astronomisch onderzoek hangt af van de wetenschappelijke doelstellingen, bijvoorbeeld gericht op de hele hemel, grote delen van de hemel of alleen kleinere gebieden. Onderzoeken die kleine gebieden bestrijken of “pencil-beam”-onderzoeken kunnen meer tijd besteden aan het observeren van één deel van de hemel en kunnen daardoor zwakkere objecten detecteren dan sommige bredere onderzoeken. Astronomische onderzoeken kunnen specifieke delen van het elektromagnetische spectrum bestrijken, zoals radiogolven of infrarood, of kunnen gegevens uit verschillende golflengtebereiken combineren.

Sommige astronomische onderzoeken doen herhaaldelijk waarnemingen van hetzelfde deel van de hemel, waardoor wetenschappelijk onderzoek mogelijk is naar de beweging van objecten aan de hemel en naar de verandering in helderheid van astronomische objecten of het verschijnen van tijdelijke objecten zoals supernova's. Door de jaarlijkse verandering in de posities te meten, kunnen astronomen ook de afstand van de objecten berekenen met behulp van parallax. Een ander type astronomisch onderzoek is een spectroscopisch onderzoek dat het spectrum van duizenden (of miljoenen) sterren, sterrenstelsels en andere astronomische objecten meet.

Gerelateerde termen:
• Helderheid
• Kleur
• Infraroodastronomie
• Optische astronomie
• Parallax
• Radioastronomie
• Sterrenkaart
• Spectrum
• Supernova

Terug naar de woordenlijst
Aphelium is het punt in een baan rond de zon waar het eromheen draaiende lichaam zich het verst van de zon bevindt. Objecten die om de zon draaien en niet door een ander object worden beïnvloed, hebben elliptische banen met de zon in een van de brandpunten van deze ellips. Wiskundig gezien markeert het aphelium één uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt "ap" het verste punt aan en "helium" de zon. Deze term mag daarom alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is.

Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term "apastron" of "apoastron" gebruikt; wanneer het centrale lichaam de aarde is, wordt de term "apogeum" gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is "apoapsis".

Gerelateerde termen:
• Ellips
• Baan
• Perihelium
• Zonnestelsel

Terug naar de woordenlijst

Aphelium is het punt in een baan rond de zon waar het eromheen draaiende lichaam zich het verst van de zon bevindt. Objecten die om de zon draaien en niet door een ander object worden beïnvloed, hebben elliptische banen met de zon in een van de brandpunten van deze ellips. Wiskundig gezien markeert het aphelium één uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt "ap" het verste punt aan en "helium" de zon. Deze term mag daarom alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is.

Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term "apastron" of "apoastron" gebruikt; wanneer het centrale lichaam de aarde is, wordt de term "apogeum" gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is "apoapsis".

Gerelateerde termen:
• Ellips
• Baan
• Perihelium
• Zonnestelsel

Terug naar de woordenlijst

Aphelium is het punt in een baan rond de zon waar het eromheen draaiende lichaam zich het verst van de zon bevindt. Objecten die om de zon draaien en niet door een ander object worden beïnvloed, hebben elliptische banen met de zon in een van de brandpunten van deze ellips. Wiskundig gezien markeert het aphelium één uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt "ap" het verste punt aan en "helium" de zon. Deze term mag daarom alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is.

Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term "apastron" of "apoastron" gebruikt; wanneer het centrale lichaam de aarde is, wordt de term "apogeum" gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is "apoapsis".

Gerelateerde termen:
• Ellips
• Baan
• Perihelium
• Zonnestelsel

Terug naar de woordenlijst
Een regenboog ontstaat wanneer waterdruppels licht splitsen in elementaire kleuren, van violet, blauw en groen tot geel, oranje en rood. Elke kleur komt overeen met een reeks golflengten, en de kleuren van de regenboog zijn gerangschikt in volgorde van toenemende golflengte, van violet tot rood. Dit soort ontbonden licht, of elektromagnetische straling in het algemeen, in verschillende golflengten wordt een spectrum genoemd.

Elektromagnetische straling is een mengsel van lichtdeeltjes die ‘fotonen’ worden genoemd. Het creëren van een spectrum komt neer op het sorteren van fotonen op energie en het documenteren van hoeveel fotonen er in elk gegeven energiebereik zijn. Volgens een basiswet van de kwantummechanica komt dit neer op het sorteren van licht op frequentie – nog een andere manier om een spectrum te documenteren.

Als de hoeveelheid energie gelijkmatig varieert met de golflengte (of fotonenergie of frequentie), wordt het spectrum continu genoemd. Scherpe dalen of pieken in een spectrum bij bepaalde golflengten worden daarentegen respectievelijk absorptie- en emissielijnen genoemd. Dergelijke lijnen ontstaan door overgangen tussen verschillende energieniveaus binnen atomen of moleculen (of zelfs atoomkernen), waarbij straling bij specifieke golflengten wordt geabsorbeerd of uitgezonden. In zichtbaar licht vertonen sterren bijvoorbeeld continue spectra met absorptielijnen. De lijnen bevatten informatie over de chemische samenstelling van een ster. De analyse van spectra staat bekend als spectroscopie; instrumenten waarmee spectra kunnen worden geregistreerd, worden spectroscopen, spectrometers of spectrografen genoemd.

Gerelateerde termen:
• Atoom
• Elektromagnetische straling
• Frequentie
• Regenboog
• Golflengte
• Elektron

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als noorderlicht

Een aurora is een vertoning van diffuus licht van variabele kleur in de atmosfeer van de aarde, voornamelijk in de poolgebieden. In het noorden staat het bekend als het noorderlicht of aurora borealis, in het zuiden als zuiderlicht of aurora australis. De aurorae variëren in kleur van blauw en paars tot groenachtig wit tot rood, komen voornamelijk voor op hoogtes van ongeveer 100 kilometer en vormen zich rond twee onregelmatige aurora-ovalen met de magnetische polen van de aarde als middelpunt. Ze ontstaan wanneer geladen deeltjes van de zonnewind of coronale massa-ejecties (CME's) gevangen raken in de magnetosfeer van de aarde, geconcentreerd worden door magnetische velden in de bovenste atmosfeer, en langs de magnetische veldlijnen van de aarde naar de polen spiraliseren. Hun interacties met atmosferische atomen en moleculen produceren de aurora-emissies. Dit effect wordt versterkt tijdens periodes van hoge zonneactiviteit. Aurora is ook waargenomen op andere planeten in het zonnestelsel, met name op Jupiter en Saturnus.

Gerelateerde termen:
• Magnetische polen
• Zonnecyclus
• Zonnewind
• Ruimteweer
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als zuiderlicht

Een aurora is een vertoning van diffuus licht van variabele kleur in de atmosfeer van de aarde, voornamelijk in de poolgebieden. In het noorden staat het bekend als het noorderlicht of aurora borealis, in het zuiden als zuiderlicht of aurora australis. De aurorae variëren in kleur van blauw en paars tot groenachtig wit tot rood, komen voornamelijk voor op hoogtes van ongeveer 100 kilometer en vormen zich rond twee onregelmatige aurora-ovalen met de magnetische polen van de aarde als middelpunt. Ze ontstaan wanneer geladen deeltjes van de zonnewind of coronale massa-ejecties (CME's) gevangen raken in de magnetosfeer van de aarde, geconcentreerd worden door magnetische velden in de bovenste atmosfeer, en langs de magnetische veldlijnen van de aarde naar de polen spiraliseren. Hun interacties met atmosferische atomen en moleculen produceren de aurora-emissies. Dit effect wordt versterkt tijdens periodes van hoge zonneactiviteit. Aurora is ook waargenomen op andere planeten in het zonnestelsel, met name op Jupiter en Saturnus.

Gerelateerde termen:
• Magnetische polen
• Zonnecyclus
• Zonnewind
• Ruimteweer
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst
Proxima Centauri, ook bekend als Alpha Centauri C, is de ster die het dichtst bij de zon staat, op een afstand van 4,24 lichtjaar (1,302 parsec) of ongeveer 40 biljoen kilometer. Het is een rode dwergster, kleiner dan de zon in omvang en massa, en daarom te zwak om met het blote oog te zien. Op het moment van schrijven is er één bevestigde planeet die rond Proxima Centauri draait. Deze planeet is Proxima Centauri b genoemd en draait in de zogenaamde bewoonbare zone van de ster. Twee andere kandidaat-planeten, Proxima Centauri c en d, zijn nog niet bevestigd. Samen met Alpha Centauri A en B vormt Proxima Centauri het Alpha-Centauri-sterrenstelsel, dat bestaat uit drie sterren die door zwaartekracht aan elkaar gebonden zijn.

Gerelateerde termen:
• Exoplaneet
• Rode dwerg
• M-type ster

Terug naar de woordenlijst

In ons zonnestelsel zijn Mercurius, Venus, de aarde en Mars de binnenplaneten. Hun banen liggen binnen de asteroïdengordel en al deze planeten zijn zogenaamde terrestrische of rotsachtige planeten, met een dunne atmosfeer in vergelijking met de reuzenplaneten met hun dikke waterstof- en heliumatmosfeer.

Gerelateerde termen:
• Aarde
• Reuzenplaneet
• Mars
• Mercurius
• Zonnestelsel
• Terrestrische planeet
• Venus