Glossarium astronomicum

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

Interstellaire extinctie is het gecombineerde effect van absorptie en verstrooiing van licht uit astronomische bronnen door interstellaire materie. Interstellaire materie is materie die aanwezig is in de ruimte tussen de sterren in sterrenstelsels en bestaat uit gas en stofdeeltjes kleiner dan een micron. Interstellair stof heeft een veel groter effect op sterrenlicht dan gasdeeltjes. Enorme stroken stof en gas in de Melkweg zijn met het blote oog waarneembaar als openingen tussen de vage gloed van miljoenen sterren. Extinctie maakt observaties van gebieden met veel gas en stof moeilijk. Extinctie is over het algemeen hoger bij kortere golflengten, waardoor astronomische objecten roder lijken (roodverkleuring). Deze variatie als gevolg van de golflengte betekent dat astronomen vaak langere golflengten gebruiken, zoals infrarood- of submillimeterlicht, om met stof omhulde gebieden, zoals stervormingsgebieden, te bestuderen.

Gerelateerde termen:
• Atmosferische extinctie
• Stof
• Extinctie
• Gas
• Infraroodastronomie
• Melkweg
• Stervorming
• Submillimeterastronomie

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

Wanneer een kosmische gaswolk instort om een ster te vormen, wordt die ontluikende ster omringd door een wervelende schijf van gas en stof. Dit is een protoplanetaire schijf, waar planeten worden gevormd: met ijs bedekte stofdeeltjes zullen aan elkaar kleven en iets grotere klonten vormen, die zullen blijven groeien. Er zijn nog open vragen over hoe de volgende fasen verlopen: wat is bijvoorbeeld de rol van turbulente gasbewegingen bij het dichter bij elkaar brengen van die klonten? Uiteindelijk worden zogenaamde planetesimalen gevormd met een omvang van meer dan een kilometer. Sommige daarvan worden door hun eigen zwaartekracht samengehouden en vormen grotere planeten, andere blijven achter als de eerste asteroïden. Sommige protoplaneten slagen erin grote hoeveelheden gas naar zich toe te trekken en worden gasreuzen. Andere protoplaneten in koude gebieden ver van de centrale ster zullen samen met gas grote hoeveelheden bevroren materiaal aantrekken en ijzige reuzen worden. Andere, met minder gas, worden terrestrische planeten.

Gerelateerde termen:
• Schijf
• Stof
• Gasreus
• IJsreus
• Planeet
• Protoster
• Terrestrische planeet

Wanneer een kosmische gaswolk instort om een ster te vormen, wordt die ontluikende ster omringd door een wervelende schijf van gas en stof. Dit is een protoplanetaire schijf, waar planeten worden gevormd: met ijs bedekte stofdeeltjes zullen aan elkaar kleven en iets grotere klonten vormen, die zullen blijven groeien. Er zijn nog open vragen over hoe de volgende fasen verlopen: wat is bijvoorbeeld de rol van turbulente gasbewegingen bij het dichter bij elkaar brengen van die klonten? Uiteindelijk worden zogenaamde planetesimalen gevormd met een omvang van meer dan een kilometer. Sommige daarvan worden door hun eigen zwaartekracht samengehouden en vormen grotere planeten, andere blijven achter als de eerste asteroïden. Sommige protoplaneten slagen erin grote hoeveelheden gas naar zich toe te trekken en worden gasreuzen. Andere protoplaneten in koude gebieden ver van de centrale ster zullen samen met gas grote hoeveelheden bevroren materiaal aantrekken en ijzige reuzen worden. Andere, met minder gas, worden terrestrische planeten.

Gerelateerde termen:
• Schijf
• Stof
• Gasreus
• IJsreus
• Planeet
• Protoster
• Terrestrische planeet

De vermindering van de intensiteit van het sterrenlicht dat ons bereikt, wordt extinctie genoemd. Deze vermindering is het gevolg van absorptie en verstrooiing van licht door deeltjes langs het pad van het licht. Extinctie kan worden veroorzaakt door de atmosfeer van de aarde (atmosferische extinctie genoemd), materiaal in de directe omgeving van een ster (circumstellaire extinctie genoemd) of materiaal tussen sterren in de diepe ruimte (interstellaire extinctie genoemd). Atmosferische extinctie wordt voornamelijk veroorzaakt door aerosolen en moleculen in de atmosfeer van de aarde, zoals water, kooldioxide en ozon, bij optische en nabij-infrarode golflengten.

Interstellaire extinctie wordt toegeschreven aan interstellaire materie die bestaat uit gas en submicron-grote stofdeeltjes. Interstellair stof heeft een drastisch effect op sterrenlicht in vergelijking met gasdeeltjes.

Extinctie is over het algemeen hoger bij kortere golflengten en vice versa, waardoor astronomische objecten roder lijken dan hun werkelijke kleur (roodverkleuring).

Gerelateerde termen:
• Atmosferische extinctie
• Stof
• Interstellaire extinctie

Binnen het zonnestelsel draaien planeten en andere hemellichamen meestal in een baan rond het vlak van de ecliptica. Interplanetair stof in onze kosmische omgeving is ook geconcentreerd in de buurt van dat vlak. Een deel van het licht van de zon wordt door die interplanetaire stofdeeltjes in de ecliptica naar de aarde gereflecteerd. In principe zorgt dat voor een zwak gloeiend lint aan de nachtelijke hemel, langs de dierenriem – het gebied aan de nachtelijke hemel dicht bij de ecliptica. In de praktijk is die gloed alleen met het blote oog zichtbaar in het oosten kort voor zonsopgang of in het westen kort na zonsondergang, alleen dicht bij de horizon en alleen vanaf een natuurlijk donkere observatieplaats. Dat zichtbare deel van de gloed is het zodiakaal licht: een diffuus gloeiend gebied in de vorm van een afgeronde, langgerekte driehoek die zich vanaf de horizon een klein stukje langs de ecliptica uitstrekt.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Ecliptica
• Dierenriem

Wanneer een kosmische gaswolk instort en een ster vormt, wordt die ontluikende ster omringd door een wervelende schijf van gas en stof. Dit is een protoplanetaire schijf, waar planeten worden gevormd: met ijs bedekte stofdeeltjes kleven aan elkaar en vormen iets grotere klonten, die blijven groeien. Er zijn nog steeds open vragen over hoe de volgende fasen verlopen: wat is bijvoorbeeld de rol van turbulente gasbewegingen bij het dichter bij elkaar brengen van die klonten? Uiteindelijk ontstaan er zogenaamde planetesimalen met een omvang van meer dan een kilometer. Sommige daarvan worden door hun eigen zwaartekracht samengehouden en vormen grotere planeten, andere blijven achter als de eerste asteroïden. Sommige protoplaneten slagen erin grote hoeveelheden gas naar zich toe te trekken en worden gasreuzen. Andere protoplaneten in koude gebieden ver van de centrale ster zullen samen met gas grote hoeveelheden bevroren materiaal aantrekken en ijzige reuzen worden. Andere, met minder gas, worden terrestrische planeten.

Gerelateerde termen:
• Schijf
• Stof
• Gasreus
• IJsreus
• Planeet
• Protoster
• Terrestrische planeet

Ook bekend als stofkorrels of kosmisch stof

Anders dan op aarde zijn stofkorrels in de ruimte heel klein. De meeste zijn kleiner dan een duizendste millimeter. Ze vormen een belangrijk bestanddeel van het medium tussen sterren, het interstellaire medium. Ze worden gevormd in verschillende omgevingen, zoals de buitenste lagen van bepaalde koele reuzensterren of supernovae, en worden in de ruimte verspreid wanneer deze sterren massa beginnen te verliezen. Ze bestaan meestal uit silicaten, koolstofverbindingen en sporen van andere elementen. Ze kunnen bedekt zijn met ijs in koude, dichte gebieden van het interstellaire medium. Ze zijn meestal verantwoordelijk voor de interstellaire uitdoving van sterlicht dat ons bereikt.

Gerelateerde termen:
• Uitdoving
• Reuzenster
• Supernova
• Interstellair medium
• Interstellaire uitdoving