Glossarium astronomicum

Interstellaire extinctie is het gecombineerde effect van absorptie en verstrooiing van licht uit astronomische bronnen door interstellaire materie. Interstellaire materie is materie die aanwezig is in de ruimte tussen de sterren in sterrenstelsels en bestaat uit gas en stofdeeltjes kleiner dan een micron. Interstellair stof heeft een veel groter effect op sterrenlicht dan gasdeeltjes. Enorme stroken stof en gas in de Melkweg zijn met het blote oog waarneembaar als openingen tussen de vage gloed van miljoenen sterren. Extinctie maakt observaties van gebieden met veel gas en stof moeilijk. Extinctie is over het algemeen hoger bij kortere golflengten, waardoor astronomische objecten roder lijken (roodverkleuring). Deze variatie als gevolg van de golflengte betekent dat astronomen vaak langere golflengten gebruiken, zoals infrarood- of submillimeterlicht, om met stof omhulde gebieden, zoals stervormingsgebieden, te bestuderen.

Gerelateerde termen:
• Atmosferische extinctie
• Stof
• Extinctie
• Gas
• Infraroodastronomie
• Melkweg
• Stervorming
• Submillimeterastronomie

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

De internationale datumgrens is een specifieke meridiaan die grofweg de meridiaan van 180° lengtegraad volgt. De internationale datumgrens loopt van noord naar zuid tussen Rusland en Alaska, door de Stille Oceaan, inclusief delen van Micronesië en Polynesië, en ten oosten van Australië/Nieuw-Zeeland, voordat hij de Zuidpool op Antarctica bereikt. De internationale datumgrens markeert de grens waar kalenderdata met één dag veranderen. Daarom lopen regio's ten westen van de internationale datumgrens één kalenderdag voor op regio's ten oosten ervan.

Gerelateerde termen:
• Meridiaan
• Nulmeridiaan

Ionisatie is het proces waarbij elektronen worden onttrokken aan of toegevoegd aan voorheen neutrale atomen, waardoor een gas van neutrale atomen (of moleculen) wordt omgezet in een gas dat bestaat uit geladen ionen, d.w.z. een plasma.

Gerelateerde termen:
• Plasma
• Elektron

Atoomkernen bestaan uit neutronen en protonen. Het aantal protonen in een kern is het zogenaamde “atoomnummer”, dat het bijbehorende chemische element bepaalt: atomen met één proton zijn waterstofatomen, atomen met zes protonen zijn koolstof, enzovoort. Atoomkernen met hetzelfde aantal protonen, maar een verschillend aantal neutronen, worden isotopen van het betreffende chemische element genoemd. Gewone waterstofkernen hebben slechts één proton en helemaal geen neutronen. Een kern met één proton en één neutron is nog steeds waterstof, maar dan ‘zware waterstof’, ook wel deuterium genoemd. Meestal zijn slechts enkele isotopen van een bepaald element stabiel. De andere zullen radioactief vervallen tot stabielere kernen.

Gerelateerde termen:
• Atoom
• Neutron
• Kern
• Proton

IJzermeteorieten zijn meteorieten met een overvloed aan ijzer en nikkel. Ze worden beschouwd als onderdeel van de kern van asteroïden en zijn zeer dicht en zeer zwaar. Bijna 60% van de meteorieten die op aarde worden gevonden, zijn ijzermeteorieten, hoewel ze slechts 5% uitmaken van de meteorieten die het aardoppervlak raken. Een van de redenen hiervoor is dat ze sterker zijn en minder snel verweren dan steenmeteorieten.

Gerelateerde termen:
• Meteoriet
• Vallende ster

Ionosfeer

De ionosfeer is een deel van de atmosfeer (boven ongeveer 80 kilometer). Het bevat een hoge concentratie ionen als gevolg van het hoogenergetische deel van de straling die de aarde van de zon ontvangt, waardoor moleculen worden gesplitst in atomen en atomen vervolgens in ionen en elektronen. Door de aanwezigheid van vrije elektronen is dit deel van de atmosfeer een goede geleider van elektriciteit. Daardoor kan de ionosfeer radiogolven met bepaalde golflengten weerkaatsen.

Gerelateerde termen:
• Atmosfeer
• Elektron

Ionisatie is het proces waarbij elektronen worden onttrokken aan of toegevoegd aan voorheen neutrale atomen, waardoor een gas van neutrale atomen (of moleculen) wordt omgezet in een gas dat bestaat uit geladen ionen, d.w.z. een plasma.

Gerelateerde termen:
• Plasma
• Elektron

Io is een maan of satelliet die rond Jupiter draait en in 1610 door Galileo Galilei werd ontdekt. Het is de dichtstbijzijnde van de vier grootste satellieten van Jupiter. Io draait elke 42,5 uur rond Jupiter, op een afstand van 422.000 kilometer van de planeet. Io heeft veel actieve vulkanen op zijn oppervlak als gevolg van de sterke getijdenkrachten die de satelliet ondervindt terwijl hij rond Jupiter draait.

Gerelateerde termen:
• Galileïsche manen
• Jupiter

De Internationale Astronomische Unie (IAU) is een vereniging van professionele astronomen uit de hele wereld die momenteel werkzaam zijn op het gebied van astronomisch onderzoek, onderwijs of voorlichting. De unie is opgericht in 1919 en zet zich in voor de ontwikkeling van voorlichtings- en educatieve activiteiten voor het publiek, naast het bevorderen van actief astronomisch onderzoek door middel van wetenschappelijke bijeenkomsten.