Glossarium astronomicum

Een protoster is een vroeg stadium in het proces van stervorming. Het is een grote massa gas en stof die is ontstaan als gevolg van de samentrekking van een gigantische moleculaire wolk in het interstellaire medium. Als de wolk instort, wordt zwaartekracht omgezet in warmte, waardoor de nog in vorming zijnde protoster wordt opgewarmd. Deze fase kan 105 tot 107 jaar duren, afhankelijk van de massa van de ster, waarbij zwaardere sterren sneller worden gevormd. Het begint met een toename van de dichtheid in de kern van de moleculaire wolk en eindigt met de vorming van een pre-hoofdreeksster. Pre-hoofdreekssterren met een vergelijkbare massa als de zon staan bekend als T-Tauri-sterren. Zodra waterstoffusie in de kern van een ster ontbrandt, begint deze energie te produceren en wordt het een hoofdreeksster.

Gerelateerde termen:
• Hoofdreeks
• Stervorming
• Interstellair medium
• Moleculaire wolk

De meeste objecten in het zonnestelsel hebben elliptische banen, met de zon in een van de brandpunten. Het perihelium is het punt langs de baan waar het rondcirkelende lichaam het dichtst bij de zon staat. Wiskundig gezien markeert dit punt het ene uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt ‘peri’ het dichtstbijzijnde punt aan en ‘helion’ de zon. Dit woord kan dus alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is. Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term ‘periastron’ gebruikt; wanneer het centrale lichaam dat wordt omcirkeld de aarde is, wordt de term ‘perigeum’ gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is ‘periapsis’.

Gerelateerde termen:
• Aphelium
• Ellips
• Baan
• Zonnestelsel

De meeste objecten in het zonnestelsel hebben elliptische banen, met de zon in een van de brandpunten. Het perihelium is het punt langs de baan waar het rondcirkelende lichaam het dichtst bij de zon staat. Wiskundig gezien markeert dit punt het ene uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt ‘peri’ het dichtstbijzijnde punt aan en ‘helion’ de zon. Dit woord kan dus alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is. Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term ‘periastron’ gebruikt; wanneer het centrale lichaam dat wordt omcirkeld de aarde is, wordt de term ‘perigeum’ gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is ‘periapsis’.

Gerelateerde termen:
• Aphelium
• Ellips
• Baan
• Zonnestelsel

De meeste objecten in het zonnestelsel hebben elliptische banen, met de zon in een van de brandpunten. Het perihelium is het punt langs de baan waar het rondcirkelende lichaam het dichtst bij de zon staat. Wiskundig gezien markeert dit punt het ene uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt ‘peri’ het dichtstbijzijnde punt aan en ‘helion’ de zon. Dit woord kan dus alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is. Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term ‘periastron’ gebruikt; wanneer het centrale lichaam dat wordt omcirkeld de aarde is, wordt de term ‘perigeum’ gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is ‘periapsis’.

Gerelateerde termen:
• Aphelium
• Ellips
• Baan
• Zonnestelsel

In de astronomie is precessie de geleidelijke verandering van de rotatieas of de baanparameters van een object. De belangrijkste precessie in de astronomie is de precessie van de aardas. De licht afwijkende bolvorm van de aarde, in combinatie met de zwaartekracht van de zon en de maan, zorgt ervoor dat de rotatieas van de aarde in ongeveer 26.000 jaar een kegel beschrijft. Dit leidt tot geleidelijke veranderingen in de posities van de hemelpolen en het hemelcoördinatensysteem. Ook de positie van de zon bij de equinoxen verandert, waarbij de posities van de zon bij de lente- en herfstequinox in een cyclus van 26.000 jaar door de sterrenbeelden van de dierenriem bewegen.

Ook de oriëntatie van banen kan precesseren. De banen van planeten en andere objecten rond de zon zijn elliptisch. De oriëntatie van deze ellipsen kan in de loop van de tijd geleidelijk veranderen. Het bekendste voorbeeld is de precessie van de baan van Mercurius. Het dichtstbijzijnde punt van de baan van Mercurius rond de zon verandert geleidelijk en beweegt zich zeer langzaam rond de zon, over een periode van meer dan twee miljoen jaar. De snelheid waarmee de baan van Mercurius op deze manier verandert, kan niet goed worden gemodelleerd door de klassieke mechanica. De juiste modellering van dit effect was een van de belangrijkste tests die Einsteins algemene relativiteitstheorie met succes doorstond. Een andere opmerkelijke precessie is de precessie van de baan van de maan rond de aarde.

Gerelateerde termen:
• Equinox
• Hemelcoördinaten
• Hemelpool
• Rotatie van de aarde
• Baan
• Algemene relativiteitstheorie
• Aardas
• Rotatie

Beschrijving: De poolcirkels zijn breedtegraden op de aarde. De poolcirkel op 66°33′48,8″ N wordt de Noordpoolcirkel genoemd en de poolcirkel op 66°33′48,8″ Z wordt de Zuidpoolcirkel genoemd. Door de gekantelde rotatieas van de aarde kennen gebieden ten noorden van de poolcirkel en ten zuiden van de zuidpoolcirkel ‘poolnachten’ tijdens hun winter en ‘pooldagen’ tijdens hun zomer. Tijdens een poolnacht staat de zon meer dan 24 uur onder de horizon en deze periode van duisternis kan maanden duren. Tijdens een pooldag staat de zon meer dan 24 uur boven de horizon en kan de dag maandenlang duren. Pooldagen en -nachten zijn het langst dichter bij de polen. Poolnachten vinden plaats voor en na de winterzonnewende van elke poolregio, terwijl pooldagen plaatsvinden voor en na de zomerzonnewende.

Gerelateerde termen:
• Ecliptica
• Horizon
• Breedtegraad
• Seizoenen
• Zonnewende
• Aardas
• Nacht
• Keerkring

Beschrijving: De poolcirkels zijn breedtegraden op de aarde. De poolcirkel op 66°33′48,8″ N wordt de Noordpoolcirkel genoemd en de poolcirkel op 66°33′48,8″ Z wordt de Zuidpoolcirkel genoemd. Door de gekantelde rotatieas van de aarde kennen gebieden ten noorden van de poolcirkel en ten zuiden van de zuidpoolcirkel ‘poolnachten’ tijdens hun winter en ‘pooldagen’ tijdens hun zomer. Tijdens een poolnacht staat de zon meer dan 24 uur onder de horizon en deze periode van duisternis kan maanden duren. Tijdens een pooldag staat de zon meer dan 24 uur boven de horizon en kan de dag maandenlang duren. Pooldagen en -nachten zijn het langst dichter bij de polen. Poolnachten vinden plaats voor en na de winterzonnewende van elke poolregio, terwijl pooldagen plaatsvinden voor en na de zomerzonnewende.

Gerelateerde termen:
• Ecliptica
• Horizon
• Breedtegraad
• Seizoenen
• Zonnewende
• Aardas
• Nacht
• Keerkring

De Pleiaden zijn een sterrencluster in het sterrenbeeld Stier. De Pleiaden zijn een open cluster van meer dan duizend sterren en bevinden zich op ongeveer 440 lichtjaar van de aarde. De Pleiaden zijn naar astronomische maatstaven relatief jong, met een geschatte leeftijd tussen 70 en 150 miljoen jaar. Onder de meeste omstandigheden zijn zes tot negen leden van de Pleiaden met het blote oog zichtbaar.

Als prominente sterrencluster heeft de Pleiaden een rijke mythologie en folklore die verband houdt met culturen over de hele wereld. De eerste verschijning ervan aan de ochtendhemel is een belangrijke mijlpaal in de kalenders van verschillende samenlevingen, waaronder het Maori-nieuwjaar. De naam “Pleiaden” komt uit de Griekse legende die verband houdt met de cluster.

Gerelateerde termen:
• Kalender
• Taurus

Een planetenstelsel is een stelsel waarin een of meer planeten rond een of meer sterren, bruine dwergen en/of sterrestanten draaien. Ons zonnestelsel is een planetair systeem met de zon als middelpunt. In de afgelopen decennia zijn er duizenden planetaire systemen ontdekt rond andere sterren dan de zon. Er zijn enkele gevallen bekend waarin het centrale object van een planetair systeem een bruine dwerg is, of een sterrestant zoals een neutronenster of witte dwerg.

Planetaire systemen kunnen ook worden aangetroffen rond componenten van meervoudige sterrenstelsels, zoals de planeet die rond Proxima Centauri draait, de ster die het dichtst bij de zon staat en deel uitmaakt van een drievoudig sterrenstelsel. Er zijn ook een handvol circumbinaire planeten, die rond beide sterren van een dubbelsterrenstelsel draaien.

De omvang van planetaire systemen varieert sterk, waarbij sommige planeten slechts enkele sterradii van hun moederster draaien, terwijl andere banen hebben met een omvang van duizenden astronomische eenheden (waarbij een astronomische eenheid overeenkomt met de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon).

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Dubbelster
• Bruine dwerg
• Neutronenster
• Baan
• Proxima Centauri
• Zonnestelsel
• Stellaire restanten
• Witte dwerg

De poolcirkels zijn breedtegraden op de aarde. De poolcirkel op 66°33′48,8″ N wordt de Noordpoolcirkel genoemd en de poolcirkel op 66°33′48,8″ Z wordt de Zuidpoolcirkel genoemd. Door de gekantelde rotatieas van de aarde kennen gebieden ten noorden van de poolcirkel en ten zuiden van de zuidpoolcirkel ‘poolnachten’ tijdens de winter en ‘pooldagen’ tijdens de zomer. Tijdens een poolnacht staat de zon meer dan 24 uur onder de horizon en deze periode van duisternis kan maanden duren. Tijdens een pooldag staat de zon meer dan 24 uur boven de horizon en kan de dag maandenlang duren. Pooldagen en -nachten zijn het langst dichter bij de polen. Poolnachten vinden plaats voor en na de winterzonnewende van elke poolregio, terwijl pooldagen plaatsvinden voor en na de zomerzonnewende.

Gerelateerde termen:
• Ecliptica
• Horizon
• Breedtegraad
• Seizoenen
• Solstice
• Aardas
• Nacht
• Keerkring