Glossarium astronomicum

Eind jaren negentig toonden metingen van het licht van Type Ia supernovae (een klasse exploderende sterren) in zeer verre sterrenstelsels aan dat deze zwakker leken dan verwacht voor een heelal met een constante uitdijingssnelheid. De metingen kwamen overeen met het scenario voor een heelal waar de uitdijingssnelheid versnelde. De oorzaak van de versnelde uitdijing wordt toegeschreven aan donkere energie, waarvan de aard nog onbekend is en momenteel onderwerp van onderzoek is. De versnelde uitdijing vindt plaats op zeer grote schaal en heeft geen significant effect op individuele door zwaartekracht gebonden sterrenstelsels.

Maagd is een van de sterrenbeelden in de dierenriem, d.w.z. dat de sterren waaruit dit sterrenbeeld bestaat zich bevinden in het deel van de hemel dat de ecliptica (het vlak dat wordt bepaald door de baan van de aarde rond de zon) snijdt. Daarom kunnen we vanaf de aarde regelmatig de zon en ook de andere planeten van het zonnestelsel in het sterrenbeeld Maagd vinden. In het geval van de zon gebeurt dit van eind september tot eind oktober (op dat moment kunnen we de sterren van het sterrenbeeld natuurlijk niet zien). Maagd is een van de 88 moderne sterrenbeelden die door de Internationale Astronomische Unie zijn gedefinieerd, maar gaat veel verder terug – het was al een van de 48 sterrenbeelden die door de 2e-eeuwse astronoom Claudius Ptolemaeus werden genoemd. Maagd is bekend als de locatie van de Maagdcluster, een nabije cluster van meer dan duizend sterrenstelsels die de kern vormt van een supercluster waarvan ons Melkwegstelsel deel uitmaakt.

Gerelateerde termen:
• Sterrenbeeld
• Sterrenstelsel
• Sterrenstelselcluster
• Melkweg
• Dierenriem

Een variabele ster is een ster die voor waarnemers in de loop van de tijd duidelijke veranderingen in helderheid vertoont. De helderheid van alle sterren verandert in de loop van miljoenen of miljarden jaren als gevolg van stellaire evolutie. De term variabele ster wordt doorgaans gereserveerd voor sterren waarvan de helderheid varieert op tijdschalen die veel korter zijn dan hun evolutionaire tijdschalen.

Er zijn verschillende mogelijke fysische mechanismen die tot variabiliteit kunnen leiden. Sommige sterren, zoals Cepheïde-variabelen of RR Lyrae-sterren, zijn onstabiel en pulseren, waardoor hun grootte en helderheid veranderen.

Andere sterren kunnen helder materiaal uitstoten dat de totale waargenomen helderheid verhoogt (“eruptieve variabelen”). Sterren die cataclysmische variabelen of nova's worden genoemd, vertonen een plotselinge toename in helderheid, gevolgd door een terugkeer naar hun vorige niveau. In dergelijke systemen gaat het om een paar sterren, waarbij materie van de ene ster naar de andere stroomt en ontbrandt in een kernfusiereactie zodra een bepaalde drempel wordt bereikt. De ene of de andere begeleider ondergaat de cataclysmische explosie en wordt helderder.

Andere sterren lijken variabel omdat ze roteren, waardoor ze ons afwisselend een helderdere en een minder heldere kant laten zien, of omdat er in werkelijkheid twee sterren om elkaar heen draaien, waarbij de ene ster periodiek achter zijn metgezel verduisterd wordt. Deze laatste klasse van dubbelsterren staat bekend als eclipsende dubbelsterren.

Gerelateerde termen:
• Cepheïde-variabele
• Nova
• Kernfusie
• Sterevolutie
• Zonnevlek
• Supernova
• Witte dwerg
• Accretie

Ook bekend als morgenster of avondster

Beschrijving: Venus is de op één na dichtstbijzijnde planeet bij de zon. Vaak de tweelingbroer van de aarde genoemd, is het een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van iets meer dan 6000 kilometer (km), ongeveer 95% van de straal van de aarde. Het heeft een massa van 0,815 keer de massa van de aarde. De atmosfeer van Venus is 90 keer dichter dan die van de aarde. Ze bestaat voornamelijk uit kooldioxide, samen met dikke wolken van zwavelzuur die het hele oppervlak bedekken. De dikke atmosfeer zorgt voor een zeer sterk broeikaseffect, wat resulteert in een oppervlaktetemperatuur van 460 graden Celsius.

De typische afstand tot de zon is 108 miljoen kilometer, ongeveer 0,72 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Het duurt 224,7 dagen om één baan te voltooien. Venus doet er lang over om één keer rond zijn as te draaien ten opzichte van de verre sterren; zo'n Venusdag komt overeen met 243 aardse dagen. Dit is langer dan de tijd die Venus nodig heeft om één baan rond de zon te voltooien. Venus heeft geen bekende manen.

Venus is vernoemd naar de Romeinse godin van de liefde. Omdat Venus zo dicht bij de zon staat, is hij vaak kort voor zonsopgang of na zonsondergang aan de nachtelijke hemel te zien. Op deze momenten is Venus zelfs met het blote oog opvallend helder en wordt hij traditioneel respectievelijk de morgenster of avondster genoemd. Met een verrekijker is te zien dat Venus fasen heeft die vergelijkbaar zijn met die van de maan.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Broeikaseffect
• Zonnestelsel
• Terrestrische planeet

De lucht om ons heen bevat ongeveer 10 miljard miljard moleculen per kubieke centimeter. Een ideaal vacuüm zou een gebied zijn dat helemaal geen moleculen bevat. In de praktijk spreken we van een vacuüm als een gebied aanzienlijk minder deeltjes bevat dan normaal. Een ‘hoog vacuüm’ bevat slechts een miljoenste van het normale aantal deeltjes per kubieke centimeter, en een ‘ultrahoog vacuüm’ bevat minder dan een miljard deeltjes per kubieke centimeter. De meeste gebieden in de ruimte zijn nog leger dan dat. Gemiddeld bedraagt de dichtheid van gewone materiedeeltjes in ons universum minder dan één per kubieke meter. Wat astronomen als relatief dicht beschouwen, zoals een gigantische moleculaire gaswolk, is nog steeds een beter vacuüm dan we hier op aarde kunnen produceren.

Ook bekend als vuurbal, meteoor of meteorenregen

Een vallende ster (of meteoor) is een fragment van een asteroïde of komeet, of een stuk ruimtepuin, dat de atmosfeer van de aarde of een ander hemellichaam binnenkomt en in brand vliegt door de warmte die ontstaat door wrijving met de atmosfeer. Deze warmte die door wrijving ontstaat, is vergelijkbaar met de manier waarop we onze handen warmen door ze tegen elkaar te wrijven als we het koud hebben. Vallende sterren zijn meestal erg klein, variërend van enkele millimeters tot enkele centimeters. Astronomen noemen ze meteoren. Aan de hand van hun richting, de tijd van het jaar waarin we ze waarnemen en hun kleur kunnen we meer te weten komen over waar ze vandaan komen en waaruit ze bestaan.

De helderste meteoren worden vuurballen genoemd en zijn vaak in de lucht te zien, soms zelfs overdag. Af en toe hebben waarnemers zelfs gemeld dat ze geluiden hebben gehoord terwijl ze door de atmosfeer branden en reizen. Vallende sterren veroorzaken ook ionisatie van de atmosfeer, wat op aarde met radar kan worden waargenomen.

Op aarde zijn vallende sterren het hele jaar door zichtbaar, maar soms komen er in korte tijd veel vallende sterren voor, bijvoorbeeld op dezelfde nacht. Veel van deze meteorenregens komen elk jaar op voorspelbare tijdstippen terug en hebben namen gekregen op basis van het sterrenbeeld waaruit de meteoren lijken te komen (of te stralen). Bekende meteorenregens zijn onder andere de Perseïden en de Leoniden.

Gerelateerde termen:
• Hemellichaam
• Meteoriet
• Meteoroïde