Glossarium astronomicum

Extinctie

De vermindering in intensiteit van sterlicht dat ons bereikt, wordt extinctie genoemd. Deze vermindering wordt veroorzaakt door absorptie en verstrooiing van licht door deeltjes langs het pad van het licht. Uitdoving kan worden veroorzaakt door de atmosfeer van de aarde (atmosferische extinctie), door materiaal in de directe omgeving van een ster (circumstellaire extinctie) of door materiaal tussen sterren in de diepe ruimte (interstellaire extinctie). De atmosferische extinctie wordt voornamelijk veroorzaakt door aërosolen en moleculen die aanwezig zijn in de atmosfeer van de aarde, zoals water, kooldioxide en ozon op optische en nabij-infrarode golflengten. Interstellaire extinctie wordt toegeschreven aan interstellaire materie die bestaat uit gas en stofdeeltjes van submicronformaat. Interstellair stof heeft een drastisch effect op sterlicht in vergelijking met gasdeeltjes. Extinctie is over het algemeen hoger bij kortere golflengten en omgekeerd, waardoor astronomische objecten roder lijken dan hun werkelijke kleur (rood worden).

Gerelateerde termen:

• Atmosferische Uitdoving
• Stof
• Interstellaire Uitdoving

Exoplaneet

Een exoplaneet, of buitenaardse planeet, is een planeet buiten het zonnestelsel. Hun bestaan werd al vanaf de 16e eeuw getheoretiseerd en in de 19e eeuw werd begonnen met observatieonderzoek om ze te vinden. De eerste bevestigde exoplaneten werden ontdekt in de jaren 1990. De eerste waarvan werd bevestigd dat hij rond een ster op de hoofdreeks draaide, was de exoplaneet Dimidium, die indirect werd ontdekt door de sterrenwacht van Haute-Provence. Deze exoplaneet draait om de ster 51 Pegasi, een gele subreus, en werd in 1995 ontdekt. Sindsdien zijn er duizenden exoplaneten geïdentificeerd.

Gerelateerde termen:

• Planeet
• Ster

Evenaar

Beschrijving: De evenaar is een denkbeeldige lijn die rond de aarde loopt, op gelijke afstand van de noord- en zuidpool en loodrecht op de rotatieas van de aarde. De evenaar markeert de lijn op het aardoppervlak die het verst van de rotatieas verwijderd is. Bij de polen snijdt de drotatieas het aardoppervlak. In het coördinatenstelsel voor lengte- en breedtegraden op het aardoppervlak is de evenaar gedefinieerd als een coördinaat met een breedte van nul graden. De evenaar verdeelt de aarde in een noordelijk en zuidelijk halfrond. Plaatsen op het noordelijk halfrond hebben een positieve breedtegraad; plaatsen op het zuidelijk halfrond hebben een negatieve breedtegraad.

Gerelateerde termen:

• As
• Breedtegraad
• Lengtegraad
• Poolcirkel
• Dag
• Aardas
• Nacht
• Keerkring
• Noordpool
• Zuidpool

Energieniveau

Beschrijving: Een energieniveau is een discrete toegestane kwantumenergietoestand binnen een atoom of molecuul. Het wordt gemeten in elektronvolt (eV). Wanneer een elektron in een atoom of molecuul van een energieniveau met hogere energie naar een niveau met lagere energie beweegt, wordt een foton uitgezonden met een energie die gelijk is aan het energieverschil tussen de twee niveaus. Op dezelfde manier kan een foton worden geabsorbeerd door een atoom of molecuul als zijn energie gelijk is aan het energieverschil tussen het huidige niveau en een hoger niveau.

Gerelateerde termen:

• Atoom
• Molecuul
• Foton
• Elektron

Energie

In zeer basale termen wordt energie gedefinieerd als het vermogen van een systeem om arbeid te verrichten. Deze definitie omvat echter niet het rijke, gelaagde aspect van energie en de manifestatie ervan, van fundamentele deeltjes tot het hele heelal. Een van de fundamentele principes van de natuurkunde is dat de totale energie altijd behouden blijft. Energie neemt verschillende vormen aan (bijv. kinetisch, gravitatiepotentiaal, thermisch) afhankelijk van de context en kan van de ene vorm in de andere worden omgezet. Relativistische fysica beschrijft een aangeboren verband tussen massa en energie. De eenheid van energie is de joule en deze kwantificeert de hoeveelheid werk die op een voorwerp wordt verricht door een kracht van één newton die het over een afstand van één meter beweegt. In de deeltjesfysica wordt energie echter uitgedrukt in elektronvolt.

Elliptisch sterrenstelsel

Beschrijving: Een elliptisch sterrenstelsel is een type sterrenstelsel dat er regelmatig elliptisch uitziet als een bol die op één of twee assen geplet is, in tegenstelling tot schijfsterrenstelsels die er pannenkoekvormig uitzien. Het bevat meestal oude sterren met een geelrode kleur. Elliptische sterrenstelsels hebben meestal heel weinig gas en heel weinig stervorming in vergelijking met spiraalstelsels.

Gerelateerde termen:

• Schijfstelsel
• Sterrenstelsel

Ellips

Een ellips is een tweedimensionale vorm die lijkt op een platgedrukte of langwerpige cirkel. De breedste afstand over een ellips wordt de hoofdas genoemd en de kortste afstand de korte as. Een ellips heeft twee brandpunten (meervoud van brandpunt) die langs de hoofdas liggen met beide dezelfde afstand tot de breedste punten. Op elk punt van de ellips is de som van de afstanden tot de twee brandpunten constant. De excentriciteit, e, van een ellips bepaalt hoe plat hij is en ligt binnen het bereik van 0

Een gesloten baan zoals de baan van de aarde rond de zon volgt de vorm van een ellips. Een baan wordt gekarakteriseerd door de halve lange as (de helft van de grote as) en de excentriciteit, maar om een baan volledig te beschrijven moet ook de oriëntatie van de ellips bekend zijn.

Ongesloten banen, zoals kometen die slechts één bezoek aan het binnenste zonnestelsel brengen voordat ze de interstellaire ruimte in worden geslingerd, volgen parabolen (e=1) of hyperbolen (e>1).

Gerelateerde termen:

• Kepler's wetten
• Baan

Elektromagnetische kracht

In navolging van Faraday en Maxwell in de 19e eeuw beschrijven natuurkundigen de ruimte als gevuld met elektrische en magnetische velden. Bewegende elektrische ladingen creëren zulke velden om zich heen en de beweging van een elektrische lading wordt op zijn beurt beïnvloed door de elektrische en magnetische velden op zijn positie. Een positieve lading zal worden versneld in de richting van het elektrische veld, een negatieve lading in de tegenovergestelde richting; een bewegende elektrische lading zal loodrecht op zijn bewegingsrichting worden afgebogen door een magnetisch veld. De overkoepelende term voor deze twee veldinvloeden op ladingen is elektromagnetische krachten. Astronomische objecten zoals sterren, gaswolken, hele sterrenstelsels of wervelende accretieschijven hebben grootschalige magnetische velden, waar zulke krachten belangrijk kunnen worden.

Gerelateerde termen:

• Elektrisch veld
• Accretieschijf
• Magnetisch veld

Elektrisch veld

Elektrisch geladen deeltjes trekken elkaar aan of stoten elkaar af via de elektrische kracht - gelijke ladingen stoten af, tegengestelde ladingen trekken aan. In de natuurkunde is het praktisch gebleken om de werking van een lading op andere ladingen in twee stappen te verdelen: Elk deeltje dat een elektrische lading draagt, produceert een zogenaamd elektrisch veld in de omringende ruimte. De kracht die op een tweede deeltje werkt, wordt rechtstreeks bepaald door de richting en sterkte ("veldvector") van het elektrische veld op de plaats van dat tweede deeltje: vermenigvuldig het veld met de waarde van de elektrische lading van het tweede deeltje om de kracht te verkrijgen die op dat tweede deeltje werkt. De kracht die op het eerste deeltje werkt is dan van dezelfde sterkte maar in de tegenovergestelde richting.

Gerelateerde termen:

• Elektromagnetische kracht

Ecliptica

De ecliptica is de grote cirkel op de hemelbol die gevormd wordt door het vlak van de baan van de aarde rond de zon te projecteren op de hemelbol. In feite is de ecliptica het schijnbare pad van de zon tussen de sterren gedurende het jaar. Alle sterrenbeelden van de dierenriem liggen langs de ecliptica en acht grote planeten liggen relatief dicht bij de ecliptica zoals waargenomen vanaf de aarde.

Gerelateerde termen:

• Hemelbol
• Seizoenen
• Dierenriem