Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als Zonnewind

De zonnewind is een stroom deeltjes, voornamelijk protonen en elektronen, die met een snelheid van maximaal 900 kilometer per seconde vanuit de zon naar buiten stroomt. De zonnewind is in wezen de hete zonnecorona die zich uitbreidt naar de interplanetaire ruimte.

Veel sterren hebben winden; koelere, magnetisch actieve sterren zoals de zon hebben winden die worden aangedreven door de hete corona's die door hun magnetische velden worden gecreëerd. Sommige warmere sterren hebben winden die worden aangedreven door hun enorme helderheid, waardoor deeltjes door stralingsdruk uit hun bovenste atmosfeer worden geduwd. Koele rode reuzen en superreuzen kunnen ook winden hebben die worden aangedreven door stralingsdruk. De algemene term voor een wind van een ster is een stellaire wind.

De bombardementen van deeltjes uit een zonnewind of stellaire wind kunnen schadelijk zijn voor elk leven dat op een planeet zou kunnen bestaan. Het magnetisch veld van de aarde beschermt het leven op het aardoppervlak tegen de schadelijke effecten van de zonnewind. De interactie tussen de zonnewind en het magnetisch veld van de aarde is de oorzaak van aurora's dicht bij de polen van de aarde.

Gerelateerde termen:
• Aurora
• Corona
• Magnetische polen
• Deeltje
• Ruimteweer
• Zon
• Elektron
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst

Elektrische stromen produceren een omringende invloedszone die een magnetisch veld wordt genoemd. Op hun beurt ondervinden elektrisch geladen deeltjes die door een magnetisch veld bewegen een kracht, tenzij ze parallel aan het veld bewegen.

In de astronomie zijn er veel situaties waarin materie geïoniseerd is, waarbij de atomen worden gesplitst in geladen deeltjes (voor waterstof zijn dat protonen en elektronen). Het resulterende plasma kan magnetische velden produceren en daarmee in wisselwerking staan.

In het binnenste van sterren creëren bewegende plasmastromen een magnetisch veld door wat bekend staat als het dynamo-effect. Dicht bij het oppervlak van de ster kan dat magnetische veld leiden tot steractiviteit, zoals sterrenvlekken of zonnevlammen. Het magnetisch veld van een ster kan vlekken of zonnevlammen aan het steroppervlak veroorzaken, en stromen van geladen deeltjes, bekend als sterrenwinden, stromen langs magnetische veldlijnen vanuit de ster naar buiten. In het geval van de zon bereiken sommige van de geladen deeltjes die de zonnewind vormen de aarde, waar ze door het magnetisch veld van de aarde worden afgebogen naar de noord- en zuidpool van de aarde. Waar deze deeltjes de atmosfeer van de aarde doen gloeien, produceren ze het noorderlicht.

Er zijn nog tal van andere astrofysische situaties waarin magnetische velden een belangrijke rol spelen, van de ultrastarke magnetische velden van neutronensterren of in de buurt van zwarte gaten tot interstellaire magnetische velden die de grootschalige beweging van gas en plasma in een melkwegstelsel beïnvloeden.

Gerelateerde termen:
• Elektromagnetische kracht
• Geomagnetische storm
• Ionisatie
• Magnetische polen
• Zonnewind
• Elektron

Terug naar de woordenlijst

Een cyclische variatie van ongeveer 11 jaar in het aantal zonnevlekken dat zich op de zon vormt, wat overeenkomt met een variatie in de zonneactiviteit. Een nieuwe zonnevlekkencyclus begint na een periode van zonneminimum, wanneer de zon weinig tot geen zonnevlekken heeft. Aan het begin van een nieuwe zonnevlekkencyclus ontstaan zonnevlekken op breedtegraden rond +/- 30 graden (noord of zuid) van de evenaar van de zon. Naarmate de cyclus vordert, ontstaan nieuwe zonnevlekken op breedtegraden dichter bij de evenaar van de zon. Na verloop van tijd neemt het aantal zonnevlekken af naarmate de cyclus van het zonnemaximum naar het zonneminimum gaat, wat het einde van de cyclus aangeeft.

Gerelateerde termen:
• Zonnecyclus
• Zonnevlek

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als stervlek

Een zonnevlek is een tijdelijk, koel gebied dat wordt veroorzaakt door een sterk magnetisch veld in de fotosfeer van de zon. Zonnevlekken zijn gebieden waar magnetische fluxbuizen uit diepere lagen van de zon naar boven komen. Het sterke magnetische veld verhoogt de magnetische druk in deze gebieden. Om dezelfde druk te behouden als hun omgeving, moet de gas- en plasmadruk in de zonnevlek dalen, waardoor deze koeler wordt dan zijn omgeving. Omdat ze koeler zijn dan de omringende fotosfeer, zijn zonnevlekken door een telescoop te zien als donkere vlekken/vlekjes op het oppervlak van de zon. Zonnevlekken variëren in grootte van tientallen kilometers tot meer dan honderdduizend kilometer in doorsnee. Ze kunnen enkele dagen tot enkele maanden aanhouden. Het aantal en de locatie van zonnevlekken op de zon varieert gedurende de zonnecyclus. Ook andere sterren zouden vlekken hebben die worden veroorzaakt door hun magnetische velden.

Gerelateerde termen:
• Fotosfeer
• Zonnecyclus
• Zon
• Zonnevlekkencyclus
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als Sterrenwind

De zonnewind is een stroom deeltjes, voornamelijk protonen en elektronen, die met een snelheid van maximaal 900 kilometer per seconde vanuit de zon naar buiten stroomt. De zonnewind is in wezen de hete zonnecorona die zich uitbreidt naar de interplanetaire ruimte.

Veel sterren hebben winden; koelere, magnetisch actieve sterren zoals de zon hebben winden die worden aangedreven door de hete corona's die door hun magnetische velden worden gecreëerd. Sommige warmere sterren hebben winden die worden aangedreven door hun enorme helderheid, waardoor deeltjes door stralingsdruk uit hun bovenste atmosfeer worden geduwd. Koele rode reuzen en superreuzen kunnen ook winden hebben die worden aangedreven door stralingsdruk. De algemene term voor een wind van een ster is een stellaire wind.

De bombardementen van deeltjes uit een zonnewind of stellaire wind kunnen schadelijk zijn voor elk leven dat op een planeet zou kunnen bestaan. Het magnetisch veld van de aarde beschermt het leven op het aardoppervlak tegen de schadelijke effecten van de zonnewind. De interactie tussen de zonnewind en het magnetisch veld van de aarde is de oorzaak van aurora's dicht bij de polen van de aarde.

Gerelateerde termen:
• Aurora
• Corona
• Magnetische polen
• Deeltje
• Ruimteweer
• Zon
• Elektron
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst
Protuberansen (ook wel filamenten genoemd) zijn plasma-lussen die ontstaan door de magnetische velden rond de zon. Deze zijn tijdelijk, maar kunnen weken of maanden aanhouden en kunnen vaak worden gefotografeerd tijdens zonsverduisteringen. Een typische protuberans strekt zich uit over vele duizenden kilometers (km); de grootste die ooit is waargenomen, had een lengte van naar schatting meer dan 800.000 km, ongeveer een zonnestraal. Net als bij veel andere zonneverschijnselen wordt aangenomen dat ook andere sterren protuberansen vertonen.

Gerelateerde termen:
• Zonsverduistering
• Zon
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als zonnevlekkencyclus

De zonnecyclus is de cyclus van ongeveer 11 jaar in het aantal zonnevlekken, zonnevlammen en andere vormen van activiteit op de zon. Deze activiteit wordt gegenereerd door het algemene magnetische veld van de zon. Aangezien dat magnetisch veld om de elf jaar van noord- naar zuidpool polariteit wisselt, duurt het een volledige periode van 22 jaar voordat de magnetische polen van de zon terugkeren naar hun oorspronkelijke configuratie.

Gerelateerde termen:
• Zon
• Zonnevlekkencyclus
• Magnetisch veld
• Steractiviteit

Terug naar de woordenlijst
De atmosfeer is een gaslaag die een hemellichaam omgeeft. Deze wordt in stand gehouden door de zwaartekracht van het hemellichaam en heeft daarom de grootste dichtheid aan het oppervlak. Op grote hoogte gaat de atmosfeer over in de interplanetaire ruimte.

Voor planeten met een vast of vloeibaar oppervlak is de ondergrens van de atmosfeer duidelijk. Sterren hebben een gasvormig binnenste en hebben daarom geen duidelijke ondergrens voor hun atmosfeer. Een sterrenatmosfeer verwijst normaal gesproken naar de buitenste gaslaag van een ster waardoorheen het licht van het binnenste de ruimte in reist.

Een magnetisch veld van een planeet kan de atmosfeer van een planeet beschermen tegen snelle verdwijning in de ruimte door zonne- of sterrenwind. In het geval van de aarde beschermt het ook alle organismen tegen genetische schade door de schadelijke effecten van de zonnewind en kosmische straling.

Gerelateerde termen:
• Gas
• Zwaartekracht
• Zonnewind
• Magnetisch veld