Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Triton is de grootste maan van de planeet Neptunus. Hij is groter dan Pluto en vanwege de ongebruikelijke eigenschappen van zijn baan en wat we weten over zijn samenstelling, zou Triton wel eens een dwergplaneet kunnen zijn die door Neptunus is gevangen. Triton heeft een ijzig oppervlak, met waterijs bedekt door een laag bevroren stikstof, rondom een grotendeels rotsachtige kern. Voyager 2, tot nu toe de enige ruimtesonde die Triton heeft bezocht, ontdekte dat de maan geologisch actief is, met geisers die stikstofgas uitstoten en zeer waarschijnlijk met ijsvulkanen (“cryovulkanen”) – vergelijkbaar met vulkanen op aarde, maar met water en ammoniak in plaats van vloeibaar gesteente.

Gerelateerde termen:
• Manen
• Neptunus
• Pluto

Terug naar de woordenlijst

Trans-Neptuniaanse objecten (TNO's) zijn een klasse van kleine objecten en dwergplaneten die buiten de baan van Neptunus om de zon draaien. Deze worden gedefinieerd als objecten met een typische afstand tot de zon (de halve lange as van hun baan) die groter is dan de typische afstand van Neptunus tot de zon (30,1 astronomische eenheden of afstanden tussen de aarde en de zon). Er zijn meer dan 2000 bekende TNO's. De meeste behoren tot de Kuipergordel, hoewel verder weg gelegen objecten behoren tot een populatie die de verspreide schijf wordt genoemd.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Dwergplaneet
• Kuipergordel
• Neptunus
• Zonnestelsel
• Halve lange as

Terug naar de woordenlijst

De vier reuzenplaneten in ons zonnestelsel (Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus) – voor exoplaneten kunnen we dat nog niet zeggen – worden omringd door talloze kleine stukjes ijs of gesteente, variërend in grootte van micrometers tot meters, in de vorm van grote ringen. De meest spectaculaire ringen zijn die rond Saturnus: een ingewikkeld systeem van ringen, gescheiden door openingen. Een deel van die structuur is ontstaan door interactie met de grotere manen van Saturnus, en twee openingen zijn ontstaan door kleine manen die daarbinnen cirkelen. Er zijn verschillende hypothesen over hoe de ringen zijn ontstaan, waarvan de meeste betrekking hebben op een maan die door de zwaartekracht van Saturnus uit elkaar is getrokken of is weggevaagd. Er zijn schattingen dat de ringen van Saturnus over een paar honderd miljoen jaar zullen zijn verdwenen – wat volgens astronomische maatstaven niet erg lang is. Jupiter, Uranus en Neptunus hebben minder uitgesproken ringsystemen.

Gerelateerde termen:
• Reuzenplaneet
• Jupiter
• Neptunus
• Saturnus
• Getijde
• Uranus

Buitenplaneten

In ons zonnestelsel zijn Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus de buitenplaneten. Hun banen liggen buiten de asteroïdengordel en al deze planeten zijn zogenaamde reuzenplaneten, met een extreem dikke atmosfeer die voornamelijk uit waterstof bestaat. Hierdoor verschillen ze fysiek van de binnenplaneten, die elk een relatief klein rotsachtig lichaam zijn met een relatief dunne atmosfeer.

Planeten rond andere sterren dan onze zon vallen niet noodzakelijkerwijs in binnen- en buitenplaneten met vergelijkbare kenmerken – we kennen een aantal sterren met ten minste één gasreus, een ‘hete Jupiter’, in een nauwe baan.

Gerelateerde termen:
• Reuzenplaneet
• Jupiter
• Neptunus
• Saturnus
• Zonnestelsel
• Uranus
• Binnenplaneet

Terug naar de woordenlijst

Neptunus is de achtste en verste grote planeet vanaf de zon. Net als zijn buurplaneet Uranus is Neptunus een ijsreus. De straal van Neptunus is iets minder dan 25.000 kilometer (km), iets minder dan vier keer de straal van de aarde. Neptunus heeft een vaste rotskern die omgeven is door een laag van water, methaan en ammoniak onder hoge druk. In het vroege buitenste zonnestelsel waren deze chemicaliën bevroren en klonterden ze samen op de jonge Neptunus, vandaar de naam “ijzige reus”. De buitenste atmosfeer van Neptunus is een dikke, gezwollen laag waterstof en helium.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 4,5 miljard km, ongeveer 30 astronomische eenheden (afstanden tussen de aarde en de zon). Neptunus heeft minstens 14 manen en een vaag ringsysteem. Als buitenste grote planeet speelt de zwaartekracht van Neptunus een cruciale rol bij het vormgeven van de banen van kleinere hemellichamen in de Kuipergordel.

Neptunus is niet zichtbaar met het blote oog. Hij werd voor het eerst geïdentificeerd vanwege het effect dat zijn zwaartekracht heeft op de baan van Uranus. De wiskundigen John Couch Adams en Urbain Le Verrier voorspelden beiden het bestaan en de locatie van Neptunus in het begin van de jaren 1840. Op basis van de berekeningen van Le Verrier ontdekte Johann Gottfried Galle Neptunus voor het eerst in 1846. Neptunus is vernoemd naar de Romeinse god van de zee.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Reuzenplaneet
• IJsreus
• Kuipergordel
• Buitenplaneten
• Zonnestelsel
• Uranus

Terug naar de woordenlijst
In het zonnestelsel zijn er vier reuzenplaneten: Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. De laatste twee, Uranus en Neptunus, staan bekend als ijsreuzen. Ze hebben een vaste rotsachtige kern die omgeven is door een dikke laag water, ammoniak en methaan. Deze chemische stoffen bevinden zich in een vreemde, hoge druktoestand: niet helemaal vast, niet helemaal vloeibaar. De buitenste atmosfeer van beide planeten bestaat uit een dikke, donzige laag waterstof en helium.

In het vroege zonnestelsel, in de gebieden ver van de zon, was het koud genoeg om water, methaan en ammoniak te laten bevriezen tot ijs. Hier is ‘ijs’ een algemene term voor bevroren chemische stoffen die uit moleculen bestaan. De jonge planeten Uranus en Neptunus hebben dit ijs aangetrokken door hun zwaartekracht. Omdat dit ijs zo'n belangrijk onderdeel van deze twee planeten vormde, werden ze de ijsreuzen genoemd.

Gerelateerde termen:
• Reuzenplaneet
• Neptunus
• Uranus
• Accretie

Terug naar de woordenlijst

Een reuzenplaneet is een groot hemellichaam dat voornamelijk bestaat uit waterstof, helium of complexere moleculen zoals water, methaan of ammoniak. Terwijl een terrestrische planeet voornamelijk bestaat uit materiaal met een zeer hoog kookpunt, zoals ijzer of gesteente, wordt aangenomen dat reuzenplaneten een vaste kern hebben die omgeven is door ander materiaal. De massa van een reuzenplaneet is aanzienlijk groter dan die van de aarde, waardoor de zwaartekracht sterk genoeg is om de uitgebreide gasatmosfeer, bestaande uit lichte elementen zoals waterstof en helium, vast te houden.

Reuzenplaneten vallen uiteen in twee categorieën: gasreuzen, die voornamelijk bestaan uit waterstof en helium, en ijsreuzen, die voornamelijk bestaan uit water, methaan en ammoniak, omgeven door een atmosfeer van waterstof en helium. In beide gevallen kunnen de namen verwarrend zijn, aangezien het meeste materiaal in gasreuzen niet in gasvormige toestand is en ijsreuzen geen vast ijs bevatten, maar materiaal dat in het koude buitenste zonnestelsel bevroren was voordat het op de planeet werd aangetrokken.

De vier grootste planeten in het zonnestelsel (Jupiter, Saturnus, Neptunus en Uranus) zijn allemaal reuzenplaneten.

Gerelateerde termen:
• Gasreus
• IJsreus
• Jupiter
• Neptunus
• Planeet
• Saturnus
• Uranus
• Accretie