Glossarium astronomicum

Maand

In algemene termen is een maand een tijdsinterval dat verband houdt met de beweging van de maan rond de aarde. Er zijn verschillende soorten maanden, en elk daarvan houdt verband met verschillende aspecten van de baan van de maan en haar beweging op de hemelbol. De verschillende soorten maanden zijn onder andere synodisch (gebaseerd op de cyclus van fasen); siderisch (gebaseerd op de relatieve positie ten opzichte van de sterren); anomalistisch (gebaseerd op de schijnbare grootte, die verband houdt met de elliptische baan van de maan en dus met de afstand tot de aarde); en draconisch (gebaseerd op de beweging van de maan op de hemelbol). Elk van deze maanden heeft een andere tijdsduur, variërend tussen 27 en 29 dagen.

Kalenders van verschillende culturen over de hele wereld zijn afgestemd op de verschillende soorten maanden, en de religieuze feesten markeren verschillende cycli van de maan.

Gerelateerde termen:

• Kalender
• Maanfase
• Maan

Molecuul

Een molecuul is een groep van twee of meer atomen die met elkaar verbonden zijn door zogenaamde chemische bindingen en die geen netto elektrische lading hebben. In de scheikunde zijn moleculen beperkt tot atomen die met elkaar verbonden zijn door covalente bindingen, maar in de astronomie worden ionische verbindingen soms ook als “moleculen” aangeduid. Moleculen komen voor in omstandigheden die variëren van de atmosferen van zonachtige en koelere sterren en bruine dwergen, tot de atmosferen, oceanen en ijzige gebieden van planeten en manen, tot ijzig materiaal op kometen en asteroïden, en tot de koudere delen van het interstellaire medium. Om nieuwe sterren te vormen zijn interstellaire moleculaire wolken nodig die voornamelijk uit waterstofmoleculen (H2) bestaan. Een nieuwe ster ontstaat wanneer een deel van zo'n wolk onder invloed van zijn eigen zwaartekracht samentrekt. Moleculen kunnen in de ruimte worden gedetecteerd omdat ze onder de juiste omstandigheden, terwijl ze roteren of trillen, elektromagnetische straling absorberen en uitzenden in smalle golflengtegebieden, meestal in het radio- of infraroodgebied. Deze “moleculaire lijnen” vormen patronen waarmee een molecuul kan worden geïdentificeerd.

Gerelateerde termen:

• Atoom
• Elektromagnetische straling
• Energieniveau

Melkweg

De Melkweg is het sterrenstelsel waarin het zonnestelsel zich bevindt. Het is een verzameling van ongeveer 100 tot 400 miljard sterren. Het zonnestelsel bevindt zich op ongeveer 26.600 lichtjaar van het centrum van de Melkweg. In de nachtelijke hemel kunnen we het zien als een vage band die zich uitstrekt over de hemel, met het centrum in het sterrenbeeld Boogschutter.

De Melkweg is een relatief groot spiraalvormig sterrenstelsel met een balk, en de verdeling van sterren daarin strekt zich uit over ongeveer 100.000 lichtjaar langs de schijf met een dikte van ongeveer 1000 lichtjaar. De galactische schijf is 8-10 miljard jaar geleden ontstaan.

Deze schijf wordt omgeven door een veel dunner halo van sterren, waaronder bolvormige sterrenhopen. Deze bolvormige sterrenhopen behoren tot de oudste objecten in de Melkweg, met een leeftijd van ongeveer 12,5 miljard jaar. Naast sterren bestaat de Melkweg uit gas en stof van het interstellaire medium en donkere materie. Terwijl het interstellaire medium zich voornamelijk tot de schijf beperkt, strekt de omringende halo van donkere materie zich uit tot veel grotere afstanden dan de stellaire halo.

In het centrum van de Melkweg bevindt zich een superzwaar zwart gat met een massa die ongeveer 4 miljoen keer zo groot is als die van de zon. Rondom het galactische centrum bevindt zich een uitstulping van voornamelijk oudere sterren die in één richting langwerpig is en een balk vormt.

Gerelateerde termen:

• Donkere materie
• Galactische uitstulping
• Galactisch centrum
• Galactische schijf • Galactische halo • Sterrenstelsel • Greenwich Mean Time Zone (GMT) • Zonnestelsel • Interstellair medium • Sagittarius

Microgolfstraling

Ook bekend als millimeterstraling

Microgolfstraling is het gebied van het elektromagnetische spectrum met golflengten van ongeveer 1 millimeter tot 1 meter. Dit is het kortste golflengte-uiteinde van het spectrum van radiogolven. In vergelijking met zichtbaar licht hebben microgolven lange golflengten, wat betekent dat ze minder energie per foton dragen en dus geen ionisatie kunnen veroorzaken. Door de lange golflengten van microgolven worden ze niet gehinderd door stof, waardoor objecten in stoffige omgevingen kunnen worden bestudeerd.

Gerelateerde termen:

• Kosmische microgolfachtergrond (CMB)
• Elektromagnetische straling
• Radiogolven

Meteoroïde

Een meteoroïde is een fragment van een asteroïde of komeet met een grootte variërend van enkele millimeters tot enkele tientallen meters. Meteoroïden kunnen met zeer hoge snelheid naar elk hemellichaam vallen, met of zonder atmosfeer. Als het hemellichaam een atmosfeer heeft, wordt de meteoroïde afgeremd door botsingen met atmosferische moleculen. We zien meteoroïden in de atmosfeer van de aarde als meteoren. Als de meteoroïde niet volledig wordt vernietigd in de atmosfeer (of als het hemellichaam geen atmosfeer heeft), valt hij op het oppervlak van dat lichaam en wordt hij een meteoriet genoemd.

Gerelateerde termen:

• Meteoriet
• Vallende ster

Meteoriet

Een meteoriet is een vast kosmisch lichaam met een grootte tussen 30 micrometer en 1 meter dat op het oppervlak van de aarde of een ander hemellichaam valt nadat het door de atmosfeer van dat lichaam is gegaan. Een object wordt pas als meteoriet beschouwd nadat het door de atmosfeer van de aarde of een ander hemellichaam is gegaan. In de interplanetaire ruimte en terwijl het door de atmosfeer gaat, wordt het een meteoroïde genoemd. De schokgolf die de meteoroïde in de atmosfeer veroorzaakt, zendt licht uit en kan worden waargenomen als een meteoor.

Meteorieten bestaan meestal uit steen, ijzersteen of ijzer, waarbij steen het meest voorkomt als we kijken naar soorten meteorieten die verband houden met de waarneming van een meteoor. Steenachtige meteorieten lijken echter vaak op aardse rotsen en kunnen daardoor over het hoofd worden gezien. IJzermeteorieten zijn het meest voorkomende type meteoriet dat op de grond wordt gevonden. De meeste meteorieten worden gevonden in Antarctica of woestijnen, omdat ze daar het gemakkelijkst te zien zijn.

De meeste gevonden meteorieten hebben een massa van enkele grammen tot enkele kilogrammen. De grootste bekende meteoriet is Hoba, die meer dan 60 ton weegt en in Namibië ligt. Sommige meteorieten kunnen groot genoeg zijn om een inslagkrater te veroorzaken. Meteorieten worden vernoemd naar het gebied waar ze zijn gevallen.

Gerelateerde termen:

• IJzermeteoriet
• Meteoroïde
• Vallende ster

Messier-object

Een Messier-object is een van de 110 objecten die in 1781 voor het eerst door Charles Messier en Pierre Méchain werden gecatalogiseerd. Messier en Méchain waren op zoek naar kometen, die er wazig en uitgestrekt uitzien, maar vonden veel wazige, uitgestrekte objecten die niet leken te bewegen. Ze catalogiseerden deze objecten om geen observatietijd aan ze te verspillen als ze ze opnieuw zouden waarnemen. Deze wazige, uitgestrekte objecten buiten ons zonnestelsel werden bekend als “nevels”.

In zijn huidige vorm bevat de catalogus 55 sterrenclusters, 39 sterrenstelsels, 11 echte nevels en vijf sterrengroepen. Deze objecten zijn favoriete observatiedoelen voor amateurastronomen. Wat voor de ene astronoom afval is, is voor de andere een schat. Messier-objecten worden vaak aangeduid met hun catalogusnummer, voorafgegaan door de letter ‘M’. Zo wordt het spiraalvormige sterrenstelsel Messier 101 vaak aangeduid als M101.

Gerelateerde termen:

• Sterrenstelsel
• Nevel
• Sterrenhoop

Meridiaan

Lengtegraden worden ook wel meridianen genoemd. De nulmeridiaan wordt gedefinieerd als 0 graden lengtegraad. Deze loopt door Greenwich in Londen, Verenigd Koninkrijk, en wordt ook wel de meridiaan van Greenwich genoemd. De antimeridiaan ligt halverwege de wereld op 180 graden en vormt de basis voor de internationale datumgrens.

Gerelateerde termen:

• Lengtegraad

Mercurius

Mercurius is de planeet die het dichtst bij de zon staat en de kleinste van de acht grote planeten in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van ongeveer 2500 kilometer (km), wat iets groter is dan de maan van de aarde. De massa van Mercurius is 0,055 keer die van de aarde. Door de korte afstand is de zon vanaf Mercurius zeven keer zo helder en wordt het oppervlak van Mercurius sterk beïnvloed door de zonnewind. De zeer dunne exosfeer bestaat uit materiaal dat door deze interactie is ontstaan, plus materie die door veelvuldig vallende objecten van het oppervlak is weggeblazen. De dunne atmosfeer kan de temperatuur van de planeet niet vasthouden, waardoor het oppervlak 's nachts extreem koud is (-180 graden Celsius) en overdag extreem heet (400 graden Celsius), en dus erg droog.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 58 miljoen km, ongeveer 0,39 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon), en het duurt iets minder dan 88 dagen om een baan te voltooien. Er zijn geen manen bekend die rond Mercurius draaien.

Omdat Mercurius dichter bij de zon draait dan de aarde, staat hij altijd dicht bij de zon aan de hemel. Mercurius is vernoemd naar de snelle Romeinse god van de boodschappers, vanwege zijn snelle beweging aan de hemel. Twee ruimtesondes (Mariner 10 en MESSENGER) hebben Mercurius bezocht en de BepiColombo-missie zal halverwege de jaren 2020 aankomen.

Gerelateerde termen:

• Astronomische eenheid
• Zonnestelsel
• Aardse planeet
• Synchrone rotatie

Materie

Materie is alles wat ruimte inneemt en een massa heeft. De meest bekende toestanden van materie zijn vast, vloeibaar, gasvormig en plasma. Door een stof te verwarmen of af te koelen verandert de toestand van materie van de ene vorm naar de andere. De hoeveelheid materie wordt gemeten in massa-eenheden, bijvoorbeeld kilogram (kg).