Glossarium astronomicum

Massa

Massa is de hoeveelheid materie die een lichaam bevat. Het aantal, het type en de dichtheid van de atomen waaruit het lichaam bestaat, bepalen samen de massa van dat lichaam. In het dagelijks taalgebruik worden massa en gewicht vaak door elkaar gebruikt, maar in de natuurkunde zijn ze niet hetzelfde. Massa blijft hetzelfde, ongeacht de locatie, terwijl gewicht afhankelijk is van het lokale zwaartekrachtveld. Er zijn twee concepten van massa: “gravitationele massa” en “inertiële massa”. “Inertiële massa” is de eigenschap van materie waardoor deze weerstand biedt tegen versnelling; het is de massa in de tweede wet van Newton. We zien dat versnelling omgekeerd evenredig is aan massa. Hoe zwaarder een lichaam dus is, hoe minder het versnelt bij een gegeven kracht.

“Gravitationele massa” is de eigenschap van materie waardoor deze zwaartekracht uitoefent en ondervindt. Hoe zwaarder een lichaam is, hoe groter de kracht die het ondervindt als gevolg van de zwaartekracht.

Albert Einstein stelde dat deze twee begrippen van massa identiek zijn via zijn “equivalentieprincipe”. Dit is een fundamenteel begrip in de natuurkunde.

De kilogram (kg) is de internationaal erkende eenheid voor het meten van massa (er kunnen ook andere eenheden worden gebruikt, zoals gram, milligram, ton, ounce en pond), en massa wordt weergegeven met het symbool m. Massa is een scalaire grootheid en een vorm van energie. Als zodanig kan het worden omgezet in andere vormen van energie, zoals tijdens kernreacties, en is het niet strikt behouden. Massaloze deeltjes, zoals fotonen, de deeltjes die elektromagnetische straling dragen, komen in de natuur voor.

Gerelateerde termen:

• Donkere materie
• Elektromagnetische straling
• Newton's bewegingswetten
• Kernsplijting
• Kernfusie
• Foton

Mars

Mars is de vierde planeet vanaf de zon in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van iets minder dan 3400 kilometer (km), iets meer dan de helft van de straal van de aarde. Mars heeft een zeer dunne atmosfeer, een groot canyonsysteem en de hoogste berg in het zonnestelsel: een uitgedoofde vulkaan genaamd Olympus Mons. Er wordt aangenomen dat er vroeger vloeibaar water op Mars aanwezig was.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 228 miljoen km of 1,52 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Het duurt 687 dagen om een baan om de zon te voltooien. Mars heeft twee kleine manen, Phobos en Deimos.

De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Vanwege zijn roodachtige, roestige kleur wordt hij vaak de “rode planeet” genoemd.

Wetenschappers hebben in de loop der jaren vele landers naar Mars gestuurd om de samenstelling en atmosfeer van de planeet te bestuderen.

Gerelateerde termen:

• Astrobiologie
• Zonnestelsel
• Terrestrische planeet

Magnetische polen

De aarde heeft een relatief eenvoudig magnetisch veld, ongeveer wat natuurkundigen een dipoolveld noemen, vergelijkbaar met dat van een speelgoedmagneetstaaf. Als je een kompasnaald zo ophangt dat deze vrij in alle richtingen kan bewegen, kun je de richting van het magnetisch veld van de aarde volgen. In de buurt van de evenaar is de richting van het veld bijna horizontaal, maar naarmate je dichter bij de noord- en zuidpool van de aarde komt, draait de richting naar beneden. Op de zogenaamde magnetische noord- en zuidpool staat de kompasnaald verticaal. De magnetische polen van de aarde vallen niet samen met de geografische polen van de aarde. Ze bewegen ook rond – momenteel ongeveer 50 kilometer per jaar – een effect waarmee navigators die een kompas gebruiken rekening moeten houden.

Gerelateerde termen:

• Rotatie van de aarde • Wetenschappelijke methode
• Magnetisch veld
• Zuidpool

Maanfase

Ook bekend als maanstand

De maanfase verwijst naar de positie van de maan in zijn baan rond de aarde. De veranderende positie van de maan zorgt ervoor dat de verlichte helft van de maan die vanaf de aarde zichtbaar is, in de loop van een maanmaand verandert. Behalve tijdens maansverduisteringen wordt altijd de helft van de maan door de zon verlicht. Op aarde zien we verschillende delen van de maan verlicht terwijl deze in zijn baan om ons heen beweegt. De maanmaand begint en eindigt in dezelfde fase.

In een fase van 0 graden, ‘nieuwe maan’ genoemd, staat de maan zo dicht bij de zon als hij in die baan kan staan. In die fase is de verlichte kant van de maan van de aarde afgekeerd en lijkt de maan donker. De grootte van het verlichte deel van de maan neemt geleidelijk toe (wassende fase) en wordt een sikkel. De eerste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt te zijn, in de volksmond bekend als halve maan) vindt plaats op 90 graden vanaf het startpunt.

Het verlichte deel van de maan blijft toenemen en wordt gibbous (convex of bolvormig). De volle maan vindt plaats op 180 graden. Na dit punt begint de vorm geleidelijk af te nemen (afnemende fase), wat resulteert in een gibbous maan, de laatste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt, dit wordt in de volksmond halve maan genoemd) op 270 graden vanaf het begin, de sikkelmaan, en eindigend als een nieuwe maan op 360 graden. Hoewel de helft van de maan verlicht lijkt bij fasen van 90 en 270 graden, zijn het de tegenovergestelde zijden die verlicht zijn.

Gerelateerde termen:

• Maand
• Fase

Maansverduistering

Een maansverduistering vindt plaats wanneer de maan in de schaduw van de aarde komt. Dit kan alleen gebeuren wanneer de zon, de aarde en de maan zeer dicht bij elkaar staan, met de aarde precies tussen de zon en de maan in. Daarom kan een maansverduistering alleen plaatsvinden op de nacht van een volle maan. Een totale maansverduistering vindt plaats wanneer de maan zich volledig in de schaduw van de aarde bevindt. Een gedeeltelijke maansverduistering vindt plaats wanneer de maan slechts gedeeltelijk door de schaduw van de aarde wordt bedekt. Het type en de duur van een maansverduistering hangt af van de precieze locatie van de maan in zijn baan rond de aarde op het moment van de verduistering.

Gerelateerde termen:

• Verduistering
• Schaduw

Melkwegcluster

Ook bekend als sterrenstelselcluster

Een melkwegcluster is een fysieke groep melkwegstelsels die door zwaartekracht aan elkaar gebonden zijn. Melkwegclusters kunnen variëren in grootte en concentratie en bevatten honderden tot duizenden melkwegstelsels.

De Virgo-cluster, het dichtstbijzijnde melkwegcluster, is een voorbeeld van een groot cluster dat duizenden melkwegstelsels bevat. Naast melkwegstelsels bevatten clusters ook plasma en grote hoeveelheden donkere materie.

Gerelateerde termen:

• Donkere materie
• Sterrenstelsel
• Plasma