Glossarium astronomicum

De Melkweg is het sterrenstelsel waarin het zonnestelsel zich bevindt. Het is een verzameling van ongeveer 100 tot 400 miljard sterren. Het zonnestelsel bevindt zich op ongeveer 26.600 lichtjaar van het centrum van de Melkweg. In de nachtelijke hemel kunnen we het zien als een vage band die zich uitstrekt over de hemel, met het centrum in het sterrenbeeld Boogschutter.

De Melkweg is een relatief groot spiraalvormig sterrenstelsel met een balk, en de verdeling van sterren daarin strekt zich uit over ongeveer 100.000 lichtjaar langs de schijf met een dikte van ongeveer 1000 lichtjaar. De galactische schijf is 8-10 miljard jaar geleden ontstaan.

Deze schijf wordt omgeven door een veel dunner halo van sterren, waaronder bolvormige sterrenhopen. Deze bolvormige sterrenhopen behoren tot de oudste objecten in de Melkweg, met een leeftijd van ongeveer 12,5 miljard jaar. Naast sterren bestaat de Melkweg uit gas en stof van het interstellaire medium en donkere materie. Terwijl het interstellaire medium zich voornamelijk tot de schijf beperkt, strekt de omringende halo van donkere materie zich uit tot veel grotere afstanden dan de stellaire halo.

In het centrum van de Melkweg bevindt zich een superzwaar zwart gat met een massa die ongeveer 4 miljoen keer zo groot is als die van de zon. Rondom het galactische centrum bevindt zich een uitstulping van voornamelijk oudere sterren die in één richting langwerpig is en een balk vormt.

Gerelateerde termen:
• Donkere materie
• Galactische uitstulping
• Galactisch centrum
• Galactische schijf
• Galactische halo
• Sterrenstelsel
• Greenwich Mean Time Zone (GMT)
• Zonnestelsel
• Interstellair medium
• Sagittarius

Ook bekend als millimeterstraling

Microgolfstraling is het gebied van het elektromagnetische spectrum met golflengten van ongeveer 1 millimeter tot 1 meter. Dit is het kortste golflengte-uiteinde van het spectrum van radiogolven. In vergelijking met zichtbaar licht hebben microgolven lange golflengten, wat betekent dat ze minder energie per foton dragen en dus geen ionisatie kunnen veroorzaken. Door de lange golflengten van microgolven worden ze niet gehinderd door stof, waardoor objecten in stoffige omgevingen kunnen worden bestudeerd.

Gerelateerde termen:
• Kosmische microgolfachtergrond (CMB)
• Elektromagnetische straling
• Radiogolven

Een meteoroïde is een fragment van een asteroïde of komeet met een grootte variërend van enkele millimeters tot enkele tientallen meters. Meteoroïden kunnen met zeer hoge snelheid naar elk hemellichaam vallen, met of zonder atmosfeer. Als het hemellichaam een atmosfeer heeft, wordt de meteoroïde afgeremd door botsingen met atmosferische moleculen. We zien meteoroïden in de atmosfeer van de aarde als meteoren. Als de meteoroïde niet volledig wordt vernietigd in de atmosfeer (of als het hemellichaam geen atmosfeer heeft), valt hij op het oppervlak van dat lichaam en wordt hij een meteoriet genoemd.

Gerelateerde termen:
• Meteoriet
• Vallende ster

Een meteoriet is een vast kosmisch lichaam met een grootte tussen 30 micrometer en 1 meter dat op het oppervlak van de aarde of een ander hemellichaam valt nadat het door de atmosfeer van dat lichaam is gegaan. Een object wordt pas als meteoriet beschouwd nadat het door de atmosfeer van de aarde of een ander hemellichaam is gegaan. In de interplanetaire ruimte en terwijl het door de atmosfeer gaat, wordt het een meteoroïde genoemd. De schokgolf die de meteoroïde in de atmosfeer veroorzaakt, zendt licht uit en kan worden waargenomen als een meteoor.

Meteorieten bestaan meestal uit steen, ijzersteen of ijzer, waarbij steen het meest voorkomt als we kijken naar soorten meteorieten die verband houden met de waarneming van een meteoor. Steenachtige meteorieten lijken echter vaak op aardse rotsen en kunnen daardoor over het hoofd worden gezien. IJzermeteorieten zijn het meest voorkomende type meteoriet dat op de grond wordt gevonden. De meeste meteorieten worden gevonden in Antarctica of woestijnen, omdat ze daar het gemakkelijkst te zien zijn.

De meeste gevonden meteorieten hebben een massa van enkele grammen tot enkele kilogrammen. De grootste bekende meteoriet is Hoba, die meer dan 60 ton weegt en in Namibië ligt. Sommige meteorieten kunnen groot genoeg zijn om een inslagkrater te veroorzaken. Meteorieten worden vernoemd naar het gebied waar ze zijn gevallen.

Gerelateerde termen:
• IJzermeteoriet
• Meteoroïde
• Vallende ster

Een Messier-object is een van de 110 objecten die in 1781 voor het eerst door Charles Messier en Pierre Méchain werden gecatalogiseerd. Messier en Méchain waren op zoek naar kometen, die er wazig en uitgestrekt uitzien, maar vonden veel wazige, uitgestrekte objecten die niet leken te bewegen. Ze catalogiseerden deze objecten om geen observatietijd aan ze te verspillen als ze ze opnieuw zouden waarnemen. Deze wazige, uitgestrekte objecten buiten ons zonnestelsel werden bekend als “nevels”.

In zijn huidige vorm bevat de catalogus 55 sterrenclusters, 39 sterrenstelsels, 11 echte nevels en vijf sterrengroepen. Deze objecten zijn favoriete observatiedoelen voor amateurastronomen. Wat voor de ene astronoom afval is, is voor de andere een schat. Messier-objecten worden vaak aangeduid met hun catalogusnummer, voorafgegaan door de letter ‘M’. Zo wordt het spiraalvormige sterrenstelsel Messier 101 vaak aangeduid als M101.

Gerelateerde termen:
• Sterrenstelsel
• Nevel
• Sterrenhoop

Lengtegraden worden ook wel meridianen genoemd. De nulmeridiaan wordt gedefinieerd als 0 graden lengtegraad. Deze loopt door Greenwich in Londen, Verenigd Koninkrijk, en wordt ook wel de meridiaan van Greenwich genoemd. De antimeridiaan ligt halverwege de wereld op 180 graden en vormt de basis voor de internationale datumgrens.

Gerelateerde termen:
• Lengtegraad

Mercurius is de planeet die het dichtst bij de zon staat en de kleinste van de acht grote planeten in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van ongeveer 2500 kilometer (km), wat iets groter is dan de maan van de aarde. De massa van Mercurius is 0,055 keer die van de aarde. Door de korte afstand is de zon vanaf Mercurius zeven keer zo helder en wordt het oppervlak van Mercurius sterk beïnvloed door de zonnewind. De zeer dunne exosfeer bestaat uit materiaal dat door deze interactie is ontstaan, plus materie die door veelvuldig vallende objecten van het oppervlak is weggeblazen. De dunne atmosfeer kan de temperatuur van de planeet niet vasthouden, waardoor het oppervlak 's nachts extreem koud is (-180 graden Celsius) en overdag extreem heet (400 graden Celsius), en dus erg droog.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 58 miljoen km, ongeveer 0,39 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon), en het duurt iets minder dan 88 dagen om een baan te voltooien. Er zijn geen manen bekend die rond Mercurius draaien.

Omdat Mercurius dichter bij de zon draait dan de aarde, staat hij altijd dicht bij de zon aan de hemel. Mercurius is vernoemd naar de snelle Romeinse god van de boodschappers, vanwege zijn snelle beweging aan de hemel. Twee ruimtesondes (Mariner 10 en MESSENGER) hebben Mercurius bezocht en de BepiColombo-missie zal halverwege de jaren 2020 aankomen.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Zonnestelsel
• Aardse planeet
• Synchrone rotatie

Materie is alles wat ruimte inneemt en een massa heeft. De meest bekende toestanden van materie zijn vast, vloeibaar, gasvormig en plasma. Door een stof te verwarmen of af te koelen verandert de toestand van materie van de ene vorm naar de andere. De hoeveelheid materie wordt gemeten in massa-eenheden, bijvoorbeeld kilogram (kg).

Massa is de hoeveelheid materie die een lichaam bevat. Het aantal, het type en de dichtheid van de atomen waaruit het lichaam bestaat, bepalen samen de massa van dat lichaam. In het dagelijks taalgebruik worden massa en gewicht vaak door elkaar gebruikt, maar in de natuurkunde zijn ze niet hetzelfde. Massa blijft hetzelfde, ongeacht de locatie, terwijl gewicht afhankelijk is van het lokale zwaartekrachtveld. Er zijn twee concepten van massa: “gravitationele massa” en “inertiële massa”. “Inertiële massa” is de eigenschap van materie waardoor deze weerstand biedt tegen versnelling; het is de massa in de tweede wet van Newton. We zien dat versnelling omgekeerd evenredig is aan massa. Hoe zwaarder een lichaam dus is, hoe minder het versnelt bij een gegeven kracht.

“Gravitationele massa” is de eigenschap van materie waardoor deze zwaartekracht uitoefent en ondervindt. Hoe zwaarder een lichaam is, hoe groter de kracht die het ondervindt als gevolg van de zwaartekracht.

Albert Einstein stelde dat deze twee begrippen van massa identiek zijn via zijn “equivalentieprincipe”. Dit is een fundamenteel begrip in de natuurkunde.

De kilogram (kg) is de internationaal erkende eenheid voor het meten van massa (er kunnen ook andere eenheden worden gebruikt, zoals gram, milligram, ton, ounce en pond), en massa wordt weergegeven met het symbool m. Massa is een scalaire grootheid en een vorm van energie. Als zodanig kan het worden omgezet in andere vormen van energie, zoals tijdens kernreacties, en is het niet strikt behouden. Massaloze deeltjes, zoals fotonen, de deeltjes die elektromagnetische straling dragen, komen in de natuur voor.

Gerelateerde termen:
• Donkere materie
• Elektromagnetische straling
• Newton's bewegingswetten
• Kernsplijting
• Kernfusie
• Foton

Mars is de vierde planeet vanaf de zon in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van iets minder dan 3400 kilometer (km), iets meer dan de helft van de straal van de aarde. Mars heeft een zeer dunne atmosfeer, een groot canyonsysteem en de hoogste berg in het zonnestelsel: een uitgedoofde vulkaan genaamd Olympus Mons. Er wordt aangenomen dat er vroeger vloeibaar water op Mars aanwezig was.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 228 miljoen km of 1,52 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Het duurt 687 dagen om een baan om de zon te voltooien. Mars heeft twee kleine manen, Phobos en Deimos.

De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Vanwege zijn roodachtige, roestige kleur wordt hij vaak de “rode planeet” genoemd.

Wetenschappers hebben in de loop der jaren vele landers naar Mars gestuurd om de samenstelling en atmosfeer van de planeet te bestuderen.

Gerelateerde termen:
• Astrobiologie
• Zonnestelsel
• Terrestrische planeet