Glossarium astronomicum

Sagittarius A*

Waarnemingen van de bewegingen van sterren en gas rond het centrum van de Melkweg leveren indirect bewijs voor het bestaan van een superzwaar zwart gat met een massa van ongeveer 4,5 miljoen keer die van de zon en een diameter van ongeveer 40 miljoen kilometer, op een afstand van ongeveer 27.000 lichtjaar van de aarde. Sagittarius A* (Sagittarius A-ster) is de compacte radiobron die verband houdt met het superzware zwarte gat. Het is waargenomen in een reeks golflengten, met name in radio. De naam Sagittarius komt omdat het zich vanuit de aarde gezien in het sterrenbeeld Boogschutter bevindt; de letter A komt omdat het de helderste en eerste extrasolaire radiobron is die in het sterrenbeeld is ontdekt; het sterretje komt omdat in de natuurkunde atomen in aangeslagen toestanden worden aangeduid met *, en Sagittarius A* een spannende ontdekking was.

In 2022 publiceerde de Event Horizon Telescope Collaboration de allereerste afbeelding van het silhouet (“schaduw”) van het zwarte gat dat verband houdt met Sagittarius A*.

Gerelateerde termen:

• Galactisch centrum
• Radiogolven
• Superzwaar zwart gat
• Sagittarius

Quasar

Ook bekend als quasi-stellair object (QSO)

Quasars, een afkorting van quasi-stellaire radiobron, zijn verre extragalactische bronnen. Quasars zien eruit als sterren (vandaar quasi-stellair) en werden aanvankelijk gedetecteerd met radiotelescopen. Waarnemingen tonen aan dat ze verband houden met het gebied rond de meest massieve superzware zwarte gaten in het centrum van sterrenstelsels. Quasars zijn een subklasse van actieve galactische kernen (AGN), waartoe ook radio- en Seyfert-sterrenstelsels, blazars en laag-ionisatie nucleaire emissielijnregio's (LINER's) behoren. Quasars kunnen wel 100 keer helderder zijn dan hun gaststerrenstelsel. Sommige hebben ook gigantische stralen die in wisselwerking staan met het gas rond en binnen hun gaststerrenstelsel. Vanwege hun hoge helderheid kunnen quasars worden gebruikt om verre sterrenstelsels, tussenliggende sterrenstelsels en het intergalactische medium te bestuderen. 3C 273 was de eerste quasar die werd ontdekt.

Gerelateerde termen:

• Actieve galactische kern
• Zwart gat
• Radioastronomie

Neutronenster

Een neutronenster is een zeer dicht en compact sterrestant dat overblijft na het instorten van de kern van een zware ster. Sterren met een massa van ongeveer acht zonsmassa's of meer beëindigen hun stellaire evolutie met het instorten van hun kern, wat een supernova-explosie veroorzaakt. De ingestorte kern heeft een dichtheid die groter is dan die van de meeste atoomkernen en bestaat voornamelijk uit neutronen. Dit laatste komt doordat protonen en elektronen zich in de extreem hete en dichte ingestorte kern van de massieve ster combineren tot neutronen.

De ondergrens van de massa van een neutronenster is 1,4 zonsmassa's en de bovengrens is ongeveer 3 zonsmassa's – daarboven zou het object instorten tot een zwart gat.

Neutronensterren met een hoge magnetische veldsterkte staan bekend als magnetars. De overgrote meerderheid van de bekende neutronensterren wordt waargenomen als radiopulsars.

Gerelateerde termen:

• Zwart gat
• Neutron
• Kern
• Pulsar
• Zonsmassa
• Supernova
• Witte dwerg
• Supernova-restant

Zwart gat

Een zwart gat is een gebied in de ruimte waar de zwaartekracht zo groot is dat niets, zelfs geen licht, eraan kan ontsnappen.

Veel sterrenstelsels, waaronder de Melkweg, hebben een groot zwart gat (een superzwaar zwart gat) in hun centrum.

Astronomen denken dat kleinere zwarte gaten ontstaan wanneer een zware ster aan het einde van zijn leven instort. Astronomen kennen de oorsprong van superzware zwarte gaten echter nog niet.

De buitengrens van een zwart gat staat bekend als de waarnemingshorizon.

In de buurt van zwarte gaten is de natuurkunde zo extreem dat de tijd veel langzamer verloopt (vergeleken met een waarnemer ver van het zwarte gat) en rond kleinere zwarte gaten worden objecten uitgerekt en aan stukken gescheurd. Materie die naar een zwart gat valt, vormt een accretieschijf. Dit kan vaak gepaard gaan met jets van materie die vanuit deze schijf worden uitgestoten. Accretieschijven van zwarte gaten vormen de energiebron van quasars en andere actieve galactische kernen (AGN's), evenals van vele andere röntgenbronnen.

Gerelateerde termen:

• Actieve galactische kern
• Quasar
• Sagittarius A*
• Accretieschijf

Binair systeem

Een binair systeem is een configuratie van twee astronomische objecten van vergelijkbare grootte die om elkaar heen draaien onder invloed van hun eigen zwaartekracht. Dit kan een dubbelster zijn, waarbij twee sterren om elkaar heen draaien, of een dubbel zwart gat, waarbij beide objecten zwarte gaten zijn, of een dubbelstersysteem bestaande uit een zwart gat en een neutronenster. Objecten in een dubbelstersysteem draaien rond het massamiddelpunt van het systeem. Wanneer een van de objecten veel lichter is dan het andere, zoals een ster en een planeet, of een planeet en een maan, is het nog steeds gepast, maar minder gebruikelijk, om de term dubbelstersysteem te gebruiken.

Gerelateerde termen:

• Dubbelster
• Zwart gat
• Zwaartekracht
• Neutronenster
• Baan
• Planeet
• Ster