Glossarium astronomicum

Interstellaire extinctie is het gecombineerde effect van absorptie en verstrooiing van licht uit astronomische bronnen door interstellaire materie. Interstellaire materie is materie die aanwezig is in de ruimte tussen de sterren in sterrenstelsels en bestaat uit gas en stofdeeltjes kleiner dan een micron. Interstellair stof heeft een veel groter effect op sterrenlicht dan gasdeeltjes. Enorme stroken stof en gas in de Melkweg zijn met het blote oog waarneembaar als openingen tussen de vage gloed van miljoenen sterren. Extinctie maakt observaties van gebieden met veel gas en stof moeilijk. Extinctie is over het algemeen hoger bij kortere golflengten, waardoor astronomische objecten roder lijken (roodverkleuring). Deze variatie als gevolg van de golflengte betekent dat astronomen vaak langere golflengten gebruiken, zoals infrarood- of submillimeterlicht, om met stof omhulde gebieden, zoals stervormingsgebieden, te bestuderen.

Gerelateerde termen:
• Atmosferische extinctie
• Stof
• Extinctie
• Gas
• Infraroodastronomie
• Melkweg
• Stervorming
• Submillimeterastronomie

Ultraviolet

Ultraviolette straling, afgekort “UV”, is elektromagnetische straling die bestaat uit elementaire golven met golflengten tussen 10 en 380 nanometer. Deze golflengten liggen tussen röntgenstraling en zichtbaar licht in. Het grootste deel van de UV-straling van astronomische objecten wordt door de atmosfeer van de aarde geabsorbeerd, dus voor UV-astronomie zijn ruimtetelescopen nodig, zoals de Hubble-ruimtetelescoop, of meer gespecialiseerde observatoria zoals GALEX. UV-straling kan worden gebruikt om hete, jonge sterren te bestuderen, de chemische samenstelling van het interstellaire medium te bepalen, de zonneactiviteit en de corona van onze zon te bestuderen, of bepaalde eigenschappen van actieve galactische kernen te onderzoeken.

Gerelateerde termen:
• Elektromagnetische straling
• Zichtbaar spectrum
• Interstellair medium
• Röntgenstraling

Thermische stralingTerug naar de woordenlijst

Alle objecten zenden elektromagnetische straling uit die rechtstreeks verband houdt met hun temperatuur. Deze straling wordt thermische straling genoemd. Bij een voldoende hoge temperatuur is een deel van de thermische straling zichtbaar voor het blote oog, bijvoorbeeld: een hete kookplaat, een verwarmingselement of een pook in het vuur, die rood gloeit; gesmolten metaal dat geelwit gloeit; de blauwachtig witte gloed tijdens bepaalde lasprocessen, die zo fel is dat lassers oogbescherming nodig hebben. Bij koelere objecten zien we de gloed niet, maar deze objecten zenden thermische straling uit in het infraroodgebied of als radiogolven.

De eenvoudigste vorm van thermische straling is “zwarte-lichaamsstraling”: thermische straling die wordt uitgezonden door een ideaal object dat alle binnenkomende straling absorbeert, ongeacht de golflengte. Het spectrum van die straling (de informatie over hoe de stralingsenergie over de verschillende golflengten is verdeeld) wordt bepaald door een wiskundige functie die de Planck-curve wordt genoemd en die alleen afhankelijk is van de temperatuur van het object. De Planck-curve geeft ook aan dat de totale energie-output van thermische straling sterk toeneemt met de temperatuur. De straling die we van sterren ontvangen, is thermische straling die nauw aansluit bij de Planck-curve. Dit maakt het op zijn beurt mogelijk om aan elke ster een “effectieve temperatuur” toe te kennen. De zon, met een temperatuur van 5500 graden Celsius (5780 kelvin), straalt in een reeks kleuren die samen opgeteld worden gedefinieerd als wit. Sterren met een lagere effectieve temperatuur zien er roodachtig uit, zoals rode reuzen of rode dwergen. Hetere sterren zien er blauwachtig uit en zijn doorgaans erg helder. Bij temperaturen van tienduizenden of zelfs miljoenen graden wordt de meeste thermische straling uitgezonden in het ultraviolette, röntgen- of zelfs gammastralingsgebied.

Thermische straling houdt verband met het concept van thermisch evenwicht. Objecten bevinden zich in thermisch evenwicht als ze dezelfde temperatuur hebben. Thermische straling is een gevolg van het streven van objecten naar thermisch evenwicht met de elektromagnetische velden die de hele ruimte doordringen.

Gerelateerde termen:
• Zwartelichaamsstraling
• Elektromagnetische straling
• Infrarood (IR)
• Magnetisch veld

Een infraroodtelescoop observeert infraroodlicht en wordt gebruikt voor infraroodastronomie. Infraroodtelescopen kunnen op de grond of in de ruimte worden geplaatst. Observatoria op aarde zijn beperkt in wat ze kunnen observeren door atmosferische absorptie en infraroodstraling die wordt uitgezonden door de atmosfeer van de aarde, de telescoop zelf en de omgeving ervan. Ruimte-infraroodtelescopen hebben geen last van atmosferische absorptie of infraroodstraling uit hun directe omgeving en kunnen worden afgeschermd van de zon en gekoeld, waardoor de door de telescoop uitgezonden infraroodstraling wordt verminderd.

Gerelateerde termen:
• Infrarood (IR)
• Infraroodastronomie

Infraroodastronomie is een tak van de astronomie die zich bezighoudt met infraroodlicht. Deze tak is gevoeliger voor koude objecten dan waarnemingen in zichtbaar licht en kan zeer verre sterrenstelsels waarnemen waarvan het licht sterk is verschoven naar het rode spectrum. Infraroodwaarnemingen worden minder beïnvloed door extinctie en kunnen daardoor dieper in interstellaire gas- en stofwolken kijken. Moleculen in de atmosfeer van de aarde absorberen een groot deel van het infraroodlicht dat uit de ruimte komt en daarom wordt infraroodastronomie op aarde meestal uitgevoerd in golflengtebereiken waar deze absorptie lager is. Zowel de aarde als de atmosfeer stralen infrarood uit, dus zijn er speciale technieken nodig om deze achtergrondstraling te verwijderen. Voor infraroodstraling met langere golflengten maken deze achtergrondstraling en atmosferische absorptie observatie op aarde bijna onmogelijk. Als gevolg daarvan worden veel infraroodwaarnemingen uitgevoerd met behulp van ruimtetelescopen. Voor de langste infraroodgolflengten zijn waarnemingen vanaf de grond echter mogelijk vanaf zeer droge locaties. Dit wordt doorgaans submillimeterastronomie genoemd.

Gerelateerde termen:
• Elektromagnetische straling
• Infrarood (IR)
• Infraroodtelescoop
• Roodverschuiving
• Interstellaire extinctie
• Submillimeterastronomie

Ook bekend als infraroodstraling of IR

Infraroodlicht is elektromagnetische straling met golflengten die langer zijn dan die van zichtbaar licht, maar korter dan die van microgolven en radiogolven. Infraroodlicht heeft golflengten in het bereik van 700 nanometer tot één millimeter, terwijl zichtbaar licht golflengten heeft van ongeveer 400-700 nanometer. Infraroodlicht is daarom onzichtbaar voor het menselijk oog en kan alleen worden waargenomen met speciale camera's. Thermische lichamen met temperaturen van tientallen tot enkele duizenden kelvin, zoals moleculaire wolken in de ruimte, het menselijk lichaam of bruine dwergen, hebben hun piek in elektromagnetische emissie in infraroodlicht.

Gerelateerde termen:
• Bruine dwerg
• Elektromagnetische straling
• Zichtbaar spectrum
• Submillimeterastronomie

Een donkere nevel is een koele gas- en stofwolk in de ruimte die een groot deel van het licht van sterren en heldere nevels erachter blokkeert en daardoor donker lijkt. Het is het stof dat het licht van achteren blokkeert, ook al vormt stof slechts 1% van de materie in de nevel. Donkere nevels blokkeren zichtbaar en ultraviolet licht, maar het is mogelijk om erdoorheen te kijken door in infraroodlicht te kijken. Het bekendste voorbeeld is de Paardenkopnevel in het sterrenbeeld Orion.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Infrarood (IR)
• Nevel
• Ultraviolet
• Zichtbaar spectrum
• Orion