Glossarium astronomicum

Ruimtetelescoop

Ook bekend als ruimteobservatorium

Elektromagnetische straling uit de ruimte moet eerst door de atmosfeer van de aarde gaan voordat deze door telescopen op aarde kan worden opgevangen. Gammastraling, röntgenstraling, ultraviolette straling en sommige soorten infraroodstraling worden volledig door de atmosfeer gefilterd.

Om deze te kunnen waarnemen, gebruiken astronomen ruimtetelescopen, die soms ook ruimteobservatoria worden genoemd: geautomatiseerde satellieten boven de atmosfeer die een telescoop en instrumenten aan boord hebben, plus de apparatuur die nodig is om het ruimtevaartuig op een specifiek doel te richten, commando's te ontvangen en gegevens terug te sturen naar de aarde. Zoals het fonkelen van sterren laat zien, wordt zelfs licht dat door de atmosfeer gaat, tijdens dat proces verstoord. Ook hier kunnen ruimtetelescopen helpen. Ruimtetelescopen zijn echter moeilijk te repareren.

De meeste ruimtetelescopen bevinden zich ofwel in een baan om de aarde (zoals de Hubble-ruimtetelescoop), ofwel op het zogenaamde Lagrangepunt L2 (zoals de James Webb-ruimtetelescoop).

Gerelateerde termen:

• Infrarood (IR) • Observatorium • Kunstmatige satelliet • Ultraviolet • Röntgenstraling

Refractietelescoop

Ook bekend als refractor en lenzentelescoop

Een refractietelescoop is een telescoop die een lens gebruikt als belangrijkste lichtverzamelend element. Dit in tegenstelling tot een reflectietelescoop, die een spiegel gebruikt voor deze functie. Refractietelescopen worden nog steeds veel gebruikt als amateur-telescopen, waarbij een speciale combinatie van lenzen die ongewenste kleureffecten corrigeren (“achromatische telescopen”) een uitstekende beeldkwaliteit kan opleveren voor visuele waarnemingen en astrofotografie.

In de professionele astronomie zijn refractietelescopen vanaf het begin van de 20e eeuw grotendeels verdrongen door spiegel-telescopen. Astronomen wilden steeds grotere openingen (lens- of spiegeldiameters), en het is moeilijk om refractietelescopen te maken met een lensdiameter van meer dan ongeveer een meter, omdat een lens alleen aan de rand wordt ondersteund, waardoor het zware midden van de lens onder invloed van de zwaartekracht doorhangt, waardoor de vorm en de optische eigenschappen van de lens worden vervormd.

Gerelateerde termen:

• Galileïsche telescoop
• Spiegeltelescoop
• Breking
• Telescoop
• Lens
• Spiegel

Reflectietelescoop

Ook bekend als spiegeltelescoop of reflector

In een reflectietelescoop of spiegel telescoop is het belangrijkste optische element een spiegel, de “primaire spiegel”, die invallend licht verzamelt. Spiegel telescopen worden vaak gekenmerkt door de diameter van de primaire spiegel, variërend van 10 centimeter voor kleinere amateur telescopen tot acht meter voor de grootste vaste spiegels die worden gebruikt in professionele telescopen. Nog grotere verzameloppervlakken kunnen worden verkregen door meerdere spiegelsegmenten te combineren, die dan op een vergelijkbare manier werken als een grotere vaste spiegel. Er zijn verschillende soorten spiegeltelescopen.

In een Newton-telescoop wordt het licht dat van de hoofdspiegel komt bijvoorbeeld zijdelings door een kleinere, vlakke spiegel in een oculair of een camera gereflecteerd.

In een Cassegrain-telescoop reflecteert een kleinere, bolle secundaire spiegel het licht terug door een opening in de hoofdspiegel.

Gerelateerde termen:

• Brekingstelescoop
• Telescoop
• Spiegel

Optica

Optica is de wetenschap van licht en de interactie ervan met materie, en de kunst van het bouwen van instrumenten die gebruikmaken van de algemene principes van de interactie tussen licht en materie. In de astronomie zijn de ‘optische onderdelen’ van een telescoop of instrument de onderdelen die het licht naar een detector leiden, met name spiegels, lenzen, maskers, spleten of golfgeleiders voor zichtbaar licht, evenals dispersieve elementen zoals prisma's en roosters die spectra produceren.

Actieve optica is de term voor een spiegel die in de juiste vorm wordt gehouden door actieve mechanische elementen (“actuatoren”), terwijl adaptieve optica een systeem is waarbij een spiegel snel op precies de juiste manier wordt vervormd om atmosferische verstoringen (het ‘fonkelen’ van sterren) tegen te gaan. Het bijvoeglijk naamwoord “optisch” wordt ook gebruikt om te verwijzen naar astronomie waarbij gebruik wordt gemaakt van zichtbaar licht.

Gerelateerde termen:

• Reflectietelescoop
• Refractietelescoop
• Telescoop
• Adaptieve optica
• Lens
• Spiegel

Optische telescoop

Een optische telescoop is een instrument dat wordt gebruikt om astronomische objecten in zichtbaar (optisch) licht te observeren en te bestuderen. Optische telescopen maken gebruik van spiegels (een reflectietelescoop) en/of lenzen (een refractietelescoop) om licht te verzamelen en te focussen. Telescopen werden oorspronkelijk ontwikkeld om verre objecten op aarde te observeren, maar werden al snel gebruikt voor astronomische doeleinden. Telescopen kunnen variëren in grootte van enkele centimeters tot diameters van meer dan tien meter.

Gerelateerde termen:

• Elektromagnetische straling
• Reflectietelescoop
• Brekingstelescoop
• Telescoop
• Zichtbaar spectrum
• Lens
• Spiegel

Sterrenwacht

Ook bekend als Astronomisch Observatorium

Een sterrenwacht is een locatie of gebouw dat bestemd is voor astronomische waarnemingen. Optische en infraroodwaarnemingen worden meestal uitgevoerd met telescopen die in koepels zijn geplaatst om ze te beschermen tegen slecht weer. Radiotelescopen en sommige submillimeter-telescopen worden vaak buiten geplaatst. Moderne, op de grond gevestigde, optische, infrarood- of submillimeter-astronomische observatoria worden gebouwd op bergtoppen, zo hoog mogelijk boven de atmosfeer van de aarde. Deze observatoria beschikken over gespecialiseerde instrumenten zoals telescopen, camera's en spectrografen. Een hoge locatie is minder noodzakelijk voor radio- en kosmische straling-astronomische observatoria. Andere delen van het elektromagnetische spectrum (gamma-, röntgen-, ultraviolette straling en infraroodstraling met een langere golflengte) kunnen worden bestudeerd met specifieke ruimtetelescopen, die soms ook observatoria worden genoemd. Waarnemingen voor radiotelescopen op verschillende locaties kunnen worden gecombineerd. Deze meerdere locaties worden vaak gezamenlijk aangeduid als één sterrenwacht.

Gerelateerde termen:

• Kosmische straling
• Elektromagnetische straling
• Gammastraling
• Infrarood (IR)
• Microgolfstraling
• Radiogolven
• Telescoop
• Ultraviolet
• Zichtbaar spectrum
• Kosmische stralingsastronomie
• Submillimeter astronomie

Galileïsche telescoop

In een refractietelescoop komt het licht eerst terecht op een bolle lens (convergerende lens), de objectieflens, die dient om invallende parallelle lichtstralen te bundelen. Dergelijke bijna perfect parallelle lichtstralen komen overeen met het licht dat we ontvangen van een ver verwijderd object, zoals een ster. Om een beeld te produceren dat met het oog kan worden waargenomen, moeten die convergerende stralen weer parallel worden gemaakt. Dit is de taak van een extra optisch element: het oculair, waar u uw oog op richt als u door een telescoop kijkt.

In een Galileïsche telescoop, genoemd naar het model telescoop dat in 1609 door Galileo Galilei werd gebouwd en werd gebruikt voor enkele van de eerste systematische astronomische telescoopwaarnemingen, wordt dit bereikt door een concave lens (divergerende lens) als oculair in te voegen. In een Kepler-telescoop, uitgevonden door Johannes Kepler in 1611, mogen de convergerende lichtstralen elkaar kruisen, waarna de resulterende divergerende lichtstralen parallel worden gemaakt met behulp van een tweede convexe lens. In vergelijking met een Kepler-telescoop biedt een Galileï-telescoop een rechtopstaand (niet omgekeerd) beeld, maar heeft hij een veel smaller gezichtsveld dan een Kepler-telescoop.

Het bredere gezichtsveld is de reden waarom bijna alle moderne refractietelescopen die door amateurastronomen worden gebruikt, een Kepler-ontwerp hebben – in het geval van bijzonder hoogwaardige telescopen, Kepler met extra lenzen voor een betere beeldkwaliteit. Voor professionele astronomie is het onderscheid tussen Kepler en Galileo grotendeels irrelevant: bij professionele waarnemingen worden camera's gebruikt in plaats van oculairs, en de meeste professionele telescopen zijn reflectietelescopen (spiegeltelescopen), geen refractietelescopen.

Gerelateerde termen:

• Refractietelescoop
• Lens