Glossarium astronomicum

Aardscheerder

Ook bekend als NEO, NEA, aardscheerder, PHA of potentieel gevaarlijke asteroïde

Naast de zon en de planeten bevat ons zonnestelsel talrijke kleinere hemellichamen, met name asteroïden en kometen. Een botsing van een asteroïde of komeet met de aarde kan rampzalige gevolgen hebben. Tot nu toe is geen van de objecten die we kennen op ramkoers met de aarde, maar er zijn toch een aantal objecten die we in de gaten moeten houden. Elke asteroïde of komeet die in zijn baan dichter bij de zon komt dan 1,3 keer de afstand tussen de aarde en de zon (in astronomische termen: 1,3 astronomische eenheden) wordt een Near-Earth Object (NEO) genoemd. De meeste NEO's zijn Near-Earth Asteroids (NEA's).

Een NEO wordt een Potentially Hazardous Object (PHO) genoemd als het de volgende eigenschappen heeft: Ten eerste moet het dichter bij de baan van de aarde komen dan 5% van de afstand tussen de aarde en de zon (dichter dan 0,05 astronomische eenheden). Bovendien moet een dergelijk object een bepaalde minimale grootte hebben, anders vormt het geen gevaar voor de aarde. De grootte van kleinere objecten in het zonnestelsel is moeilijk te meten, dus gebruiken astronomen in plaats daarvan een minimale waarde voor de absolute helderheid van een dergelijk object. Hoe groter een object is, hoe helderder het immers waarschijnlijk is. Om als PHO te worden aangemerkt, moet een object een absolute magnitude van 22,0 of helderder hebben (waarbij het magnitudesysteem wordt gebruikt als de standaardmethode voor het meten van helderheid in de astronomie). De meeste PHO's zijn potentieel gevaarlijke asteroïden (PHA's).

Gerelateerde termen:

• Asteroïde
• Komeet
• Zonnestelsel

Halley's komeet

Halley's komeet is misschien wel de beroemdste komeet omdat het de enige komeet met een korte cyclus is die met het blote oog vanaf de aarde zichtbaar is en waarvan de periode kort genoeg is (ongeveer 75 jaar) om mensen in staat te stellen hem mogelijk twee keer in hun leven te zien. De komeet was voor het laatst te zien in 1986 en zal naar verwachting in 2061 terugkeren. Hij is vernoemd naar de Engelse astronoom Edmond Halley, die als eerste de periodiciteit ervan berekende en de volgende verschijning voorspelde. Halley merkte op dat de kometen die in de jaren 1531, 1607 en 1682 verschenen, allemaal zeer vergelijkbare banen hadden en dus allemaal bezoeken waren van dezelfde komeet aan het binnenste zonnestelsel. Hij voorspelde correct de terugkeer van de komeet in 1758.

De komeet is bezocht door de ruimtemissies Vega en Giotto. Deze ontdekten dat het stof van de komeet voornamelijk bestaat uit silicaten, ijzer en magnesium, naast koolstof-waterstof-zuurstof-stikstofverbindingen (CHON). De kern van de komeet bestaat voornamelijk uit ijs.

Gerelateerde termen:

• Komeet
• Komeetkern

Komeetstaart

Wanneer een komeet zich dicht bij de zon bevindt, verwarmt de straling van de zon het oppervlak van de komeet. IJs op het oppervlak verandert in gas (het "sublimeert") en neemt rotsachtig, stoffig materiaal mee. Het resulterende mengsel vormt een wolk rond de kern van de komeet, de zogenaamde coma. Over het algemeen heeft een komeet twee staarten: De uitgestoten stofdeeltjes vormen de stofstaart van de komeet, die een karakteristieke gebogen vorm heeft. Deze bestaat uit stofdeeltjes die van het oppervlak vrijkomen en de komeet volgen in zijn baan rond de zon. Stofstaarten kunnen miljoenen kilometers of meer lang zijn. Ze reflecteren zonlicht en onder de juiste omstandigheden is hun witachtige, diffuse vorm verantwoordelijk voor het grootste deel van wat er te zien is wanneer een komeet met het blote oog zichtbaar is.

Een aanzienlijk deel van het gas wordt weggeblazen en geïoniseerd door de zonnewind – de elektrisch geladen deeltjes die door de zon worden uitgezonden. Deze ionen vormen de ionenstaart van de komeet, die doorgaans een blauwachtige kleur heeft. De ionenstaart wijst altijd recht van de zon af. Als de komeet zelf van de zon af beweegt, gaat de ionenstaart de komeet voor.

Gerelateerde termen:

• Komeetcoma
• Komeet
• Komeetkern

Komeetkern

Een komeetkern is de kern van een komeet. Dit is een vast object, vergelijkbaar met een vuile sneeuwbal, gemaakt van ijs en rotsachtige, stoffige deeltjes. Ver van de zon is de kern het enige bestanddeel van de komeet. Dichter bij de zon wordt de komeetkern verhit door zonlicht. Dit zorgt ervoor dat het ijs aan het oppervlak sublimeert. Het gesublimeerde ijs en het daarin aanwezige stof worden uitgeworpen en omringen de kern als een coma met een staart die van de zon af wijst.

Gerelateerde termen:

• Komeetcoma
• Komeet
• Komeetstaart

Komeet

Een komeet is een klein object in het zonnestelsel, bestaande uit een kern die bestaat uit een mengsel van verschillende soorten ijs en rotsachtig, stoffig materiaal – een vuile sneeuwbal. Komeetkernen kunnen in grootte variëren van enkele honderden meters tot tientallen kilometers. De meeste kometen hebben sterk elliptische banen. Wanneer de komeet de zon nadert, verdampt een deel van het ijs aan het oppervlak en wordt door de zonnewind teruggeblazen, waardoor de kenmerkende coma en staart ontstaan. We zien kometen doordat zonlicht weerkaatst op de coma of staart, of (bij kometen ver van de zon) op de kern. Kometen worden geclassificeerd als "periodiek" of "kortperiodiek" als hun passage meer dan eens is waargenomen, of als hun periode korter is dan 200 jaar, en anders als "niet-periodiek".

Gerelateerde termen:

• Komeetcoma
• Komeetkern
• Komeetstaart
• Klein zonnestelsellichaam

Komeetcoma

Wanneer een komeet de zon nadert, verandert een deel van de vaste stoffen die zich in de ijskern van de komeet bevinden in gas. Dit gas, dat voornamelijk uit water bestaat, maar ook andere chemicaliën bevat zoals koolmonoxide, kooldioxide, ammoniak, methaan en methanol, evenals stofdeeltjes, omringt de kern als een wazige, bolvormige wolk, die de komeetatmosfeer of coma wordt genoemd. Naarmate de komeet de zon nadert, worden steeds meer moleculen gesplitst door de ultraviolette fotonen van de zon, waardoor de coma verhit raakt en de buitenste regionen uitzetten. Uiteindelijk raken de buitenste regionen geïoniseerd en vormen ze de ionenstaart van de komeet.

Gerelateerde termen:

• Komeet
• Komeetkern
• Komeetstaart

Asteroide

Beschrijving: Een asteroïde is een klein hemellichaam dat rond de zon of een andere ster of een restant van een ster draait. Asteroïden zijn vaste lichamen met verschillende samenstellingen: een aantal is rijk aan koolstof, sommige bevatten meer rotsachtig materiaal (silicaten) en andere bestaan voornamelijk uit metalen.

De meeste asteroïden zijn puinhopen die door de zwaartekracht bijeen worden gehouden, met hobbelige, onregelmatige vormen. Sommige asteroïden hebben manen – andere kleine asteroïden draaien eromheen.

Asteroïden zijn kleiner dan dwergplaneten (die genoeg massa hebben om door de zwaartekracht bijna rond te worden getrokken). Ze zijn groter dan meteoroïden; de ondergrens voor de grootte van een asteroïde ligt doorgaans tussen de één en tien meter in doorsnee. Als opwarming door de zon of ster ervoor zorgt dat het kleine hemellichaam gas en stof uitstoot, is het een komeet en geen asteroïde (hoewel het onderscheid niet altijd duidelijk is). Van oudsher werd de naam asteroïde gegeven aan elk astronomisch hemellichaam dat rond de zon draait en te klein was om met een telescoop te kunnen worden waargenomen. Omdat ze door een telescoop als sterachtige punten leken, werden ze asteroïden genoemd, naar het Griekse woord voor sterachtig.

Gerelateerde termen:

• Asteroïdengordel
• Asteroïdenfamilie
• Komeetcoma
• Komeet
• Komeetstaart
• Aardscheerders
• Zonnestelsel
• Trojanen
• Klein zonnestelsellichaam