Glossarium astronomicum

Open sterrenhopen zijn sterrenhopen die voorkomen in onze Melkweg en andere sterrenstelsels. Ze worden beschouwd als het resultaat van een enkele stervormingsgebeurtenis en kunnen uit vele honderden of zelfs duizenden sterren bestaan. Open sterrenhopen zijn veel minder sterk gravitationeel gebonden dan bolvormige sterrenhopen en komen in de Melkweg meestal voor in de galactische schijf. Door deze losse binding lossen open sterrenhopen in de loop van honderden miljoenen jaren geleidelijk op in de algemene sterrenpopulatie van de Melkweg. Als groepen sterren die allemaal dezelfde leeftijd hebben, zijn open sterrenhopen ideale laboratoria om de evolutie van sterren te bestuderen. De Plejaden zijn misschien wel de beroemdste open sterrenhoop aan de hemel.

Gerelateerde termen:
• Galactische schijf
• Bolvormige sterrenhoop
• Melkweg
• Sterrenhoop
• Sterevolutie
• Sterrenpopulatie
• Pleiaden

Ook bekend als Öpik-Oortwolk

De Oortwolk is een hypothetisch gebied in het buitenste deel van het zonnestelsel dat wordt beschouwd als de oorsprong van kometen met lange omlooptijden. De Oortwolk bevat waarschijnlijk vele miljarden kleine ijzige lichamen die zijn overgebleven na de vorming van het zonnestelsel. Men denkt dat dit het reservoir vormt voor kometen met een lange omlooptijd. Af en toe wordt de baan van een van deze bevroren brokken verstoord door een ander ijzig lichaam of door de zwaartekracht van een ster die langs het zonnestelsel trekt. Hierdoor kan het ijzige lichaam naar het binnenste deel van het zonnestelsel vallen, waar het een komeet wordt.

De Oortwolk strekt zich waarschijnlijk uit van enkele duizenden astronomische eenheden (AE) tot misschien wel meer dan honderdduizend AE, halverwege Proxima Centauri, de ster die het dichtst bij de zon staat. De binnenste Oortwolk heeft waarschijnlijk de vorm van een donut, maar de buitenste Oortwolk is waarschijnlijk een bolvormige schil.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Komeet
• Kuipergordel
• Proxima Centauri
• Zonnestelsel

Een occultatie vindt plaats wanneer een object een ander object volledig achter zich verbergt. Vanuit de aarde gezien passeert de maan regelmatig voor sterren langs. Deze sterren worden dan gezegd te worden geocculteerd door de maan. Andere objecten in het zonnestelsel occulteren af en toe heldere sterren.

Occultaties zijn nuttig voor het bestuderen van de atmosferen van verre Kuipergordelobjecten. Wanneer deze ijzige lichamen sterren occulteren, gaat het licht van de ster kortstondig door de atmosfeer van het Kuipergordelobject. Dit licht draagt de spectrale kenmerken van de atmosfeer van het Kuipergordelobject wanneer het de aarde bereikt.

Wanneer een object voor een ander object langs beweegt, maar het niet volledig verbergt, wordt gezegd dat het het andere object passeert.

Gerelateerde termen:
• Kuipergordel
• Zonnestelsel
• Transitie

Een ster met spectraaltype “O”. Astronomen identificeren O-type sterren aan de hand van de aanwezigheid van absorptielijnen van geïoniseerd helium in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen van meer dan ongeveer 30.000 kelvin (K). In vergelijking met andere sterren zien ze er voor het menselijk oog blauwachtig wit uit, tenzij interstellaire of atmosferische roodverkleuring een belangrijke rol speelt. O-type sterren zijn de heetste en blauwste van de belangrijkste spectrale classificaties. O-type sterren op de hoofdreeks hebben de hoogste massa's (groter dan ongeveer 15 zonsmassa's), de kortste levensduur van waterstofverbranding en worden daarom meestal aangetroffen in en rond stervormingsgebieden.

Gerelateerde termen:
• Waterstoffusie
• Hoofdreeks
• Spectraaltype
• Stervorming
• Roodverkleuring
• Effectieve temperatuur
• Absorptielijn

De nacht is een periode van duisternis wanneer de zon onder de horizon staat. De nacht duurt van zonsondergang tot zonsopgang. Op het grootste deel van de aarde heeft elke dag van 24 uur één nacht. Ten noorden van de poolcirkel en ten zuiden van de zuidpoolcirkel zijn er echter periodes van duisternis rond de winterzonnewende, waarbij de poolnacht maanden kan duren. In deze gebieden is er geen nacht rond de tijd van de zomerzonnewende.

De periode waarin de zon net onder de horizon staat, wordt schemering genoemd. Tijdens de schemering verlicht de zon nog steeds een deel van de hemel. De schemering wordt onderverdeeld in drie gelijke periodes: burgerlijke schemering, nautische schemering en astronomische schemering. Tijdens de burgerlijke schemering – wanneer de zon nul tot zes graden onder de horizon staat – is de hemel relatief helder, zodat kunstmatige verlichting, zoals straatverlichting, vaak niet nodig is. Nautische schemering – wanneer de zon zes tot twaalf graden onder de horizon staat – zijn zowel heldere sterren zichtbaar als een hemel die helder genoeg is om de horizon te zien, zelfs op een maanloze nacht. Hierdoor kunnen zeelieden navigeren met behulp van astronomische navigatie. Astronomische schemering is wanneer de zon twaalf tot achttien graden onder de horizon staat.

Gerelateerde termen:
• Graad
• Horizon
• Solstice
• Zon
• Dag
• Poolcirkel
• Zuidpoolcirkel
• Pooldag
• Poolnacht

Neutrino's zijn subatomaire deeltjes die door verschillende fysische processen worden geproduceerd. In de kern van de zon zijn neutrino's een product van kernfusie. Kernreacties en hoge energiedichtheden in supernova-explosies produceren ook neutrino-uitbarstingen. Het observeren van neutrino's is moeilijk omdat ze zeer zwak interageren met atomen. Neutrino's worden doorgaans gedetecteerd door enorme watertanks (of blokken ijs, zoals bij het IceCube Neutrino Observatory op de Zuidpool) te observeren. Wanneer een neutrino een watermolecuul in een van deze tanks (of in het blok ijs) raakt, veroorzaakt dit deeltjesreacties die leiden tot de productie van kleine hoeveelheden licht. Dit licht kan worden gedetecteerd en geanalyseerd. Neutrino's zijn gedetecteerd bij kernreacties in de kern van de zon en bij supernova's. Neutrino's worden ook geproduceerd door kernreactoren en door jou. In het laatste geval worden neutrino's uitgezonden bij het verval van de radioactieve atoomkernen koolstof-14 en kalium-40 in het menselijk lichaam.

Gerelateerde termen:
• Kernfusie
• Zon
• Supernova
• Zuidpool

Het nadir wordt gedefinieerd als het punt direct onder de waarnemer. Het is relatief ten opzichte van de positie van de waarnemer, aangezien het nadir voor iemand in Londen anders is dan voor iemand in Peking of Kaapstad. Gemeten in hoeken is het 90 graden vanaf de horizon. Het tegenovergestelde van het nadir wordt het zenit genoemd.

Gerelateerde termen:
• Altitude
• Horizon
• Zenit

Een spiegel is een optisch apparaat dat licht vanaf zijn oppervlak weerkaatst. Bolle spiegels verspreiden lichtstralen, en holle spiegels concentreren lichtstralen. Holle spiegels kunnen zo worden gevormd dat ze parallelle lichtstralen op één punt bundelen. De meeste moderne telescopen gebruiken grote holle spiegels als hun primaire verzamelgebied.

Het hoofdgedeelte van de meeste spiegels die in astronomische telescopen worden gebruikt, is gemaakt van glas. Andere materialen die soms voor het spiegelgedeelte worden gebruikt, zijn keramiek en metalen. Het spiegelgedeelte wordt geslepen (of anderszins gevormd) en gepolijst, en als het materiaal nog niet reflecterend is, wordt er een dunne metalen coating op het oppervlak aangebracht. Aluminium is het meest gebruikte coatingmateriaal, maar goud of zilver zijn alternatieven.

Voor telescopen met een diameter van meer dan ongeveer 6 meter is het gieten en ondersteunen van zulke enorme glazen spiegels moeilijk. Als gevolg daarvan gebruiken sommige van de grootste telescopen ter wereld nu veel kleinere spiegels die samen zijn geplaatst om het licht te focussen alsof ze één grote spiegel zijn.

Gerelateerde termen:
• Optica
• Reflectietelescoop

Het woord metaal wordt in de astronomie over het algemeen gebruikt om elk chemisch element te aanduiden, behalve waterstof en helium. De nucleosynthese kort na de oerknal resulteerde in een universum dat bijna volledig uit waterstof en helium bestond, met slechts sporen van andere elementen. In de loop van de tijd heeft kernfusie in de kernen van sterren een deel van deze waterstof en helium omgezet in zwaardere elementen zoals koolstof, zuurstof, stikstof en ijzer. Deze nieuwe zwaardere elementen werden verder omgezet door langzame kernreacties in reusachtige sterren en snelle kernreacties in supernova-explosies en botsingen van neutronensterren, waardoor de natuurlijke elementen ontstonden die we vandaag de dag kennen. Het metaalgehalte (metalliciteit genoemd) van sterren neemt toe met elke generatie sterren. In ons Melkwegstelsel hebben de oudste sterren doorgaans de laagste metalliciteit.

Gerelateerde termen:
• Reuzenster
• Melkweg
• Kernfusie
• Supernova
• Oerknal-nucleosynthese

Ook bekend als Maria

Een mare, afkomstig van het Latijnse woord voor ‘zee’, is een van een reeks donkere, vlakke gebieden op de maan die bestaan uit basalt. Men denkt dat deze zijn ontstaan door oude vulkaanuitbarstingen die een relatief glad landschap hebben achtergelaten in vergelijking met de lichte, oudere, grillige hooglanden op de maan. Hun naam komt van hun gelijkenis met vlakke, waterrijke zeeën. We weten nu dat deze gebieden erg droog zijn en geen oppervlaktewater bevatten.

De Mare Tranquillitatis (Zee van Rust) was de plek waar Apollo 11 landde, de eerste bemande missie die op de maan landde.

Gerelateerde termen:
• Apollo
• Maan