Glossarium astronomicum

Asteroïdenfamilie

Een asteroïdenfamilie is een groep asteroïden met vergelijkbare baanelementen: halve lange as (de typische afstand tot de zon), excentriciteit (een parameter die betrekking heeft op de vorm van de baan) en baanhelling. Leden van een asteroïdenfamilie kunnen ook een vergelijkbare samenstelling hebben, d.w.z. de hoeveelheid gesteente, verschillende metalen of water die ze bevatten. Men vermoedt dat de leden van deze groepen de overblijfselen zijn van eerdere botsingen tussen grotere asteroïden.

Gerelateerde termen:

• Asteroïde
• Ellips
• Baan
• Halve lange as
• Excentriciteit

Asteroïdengordel

Beschrijving: De asteroïdengordel bevindt zich in een gebied tussen de planeten Mars en Jupiter. In dit gebied draaien de dwergplaneet Ceres en een groot aantal voornamelijk kleine asteroïden, die voornamelijk uit gesteenten en mineralen bestaan. De asteroïdengordel wordt beschreven als de belangrijkste asteroïdengordel om hem te onderscheiden van andere kleine hemellichamen in het zonnestelsel, zoals de aardscheerders en de Trojaanse groep.

Gerelateerde termen:

• Asteroïde
• Wetten van Kepler
• Mars
• Aardscheerders
• Zonnestelsel
• Trojanen

Asteroide

Beschrijving: Een asteroïde is een klein hemellichaam dat rond de zon of een andere ster of een restant van een ster draait. Asteroïden zijn vaste lichamen met verschillende samenstellingen: een aantal is rijk aan koolstof, sommige bevatten meer rotsachtig materiaal (silicaten) en andere bestaan voornamelijk uit metalen.

De meeste asteroïden zijn puinhopen die door de zwaartekracht bijeen worden gehouden, met hobbelige, onregelmatige vormen. Sommige asteroïden hebben manen – andere kleine asteroïden draaien eromheen.

Asteroïden zijn kleiner dan dwergplaneten (die genoeg massa hebben om door de zwaartekracht bijna rond te worden getrokken). Ze zijn groter dan meteoroïden; de ondergrens voor de grootte van een asteroïde ligt doorgaans tussen de één en tien meter in doorsnee. Als opwarming door de zon of ster ervoor zorgt dat het kleine hemellichaam gas en stof uitstoot, is het een komeet en geen asteroïde (hoewel het onderscheid niet altijd duidelijk is). Van oudsher werd de naam asteroïde gegeven aan elk astronomisch hemellichaam dat rond de zon draait en te klein was om met een telescoop te kunnen worden waargenomen. Omdat ze door een telescoop als sterachtige punten leken, werden ze asteroïden genoemd, naar het Griekse woord voor sterachtig.

Gerelateerde termen:

• Asteroïdengordel
• Asteroïdenfamilie
• Komeetcoma
• Komeet
• Komeetstaart
• Aardscheerders
• Zonnestelsel
• Trojanen
• Klein zonnestelsellichaam

Aries

Beschrijving: Ram is het kleinste sterrenbeeld in de dierenriem. De sterren die dit sterrenbeeld vormen, bevinden zich in het deel van de hemel dat de ecliptica (het vlak dat wordt begrensd door de baan van de aarde om de zon) snijdt. Vanaf de aarde kunnen we daarom regelmatig de planeten, en ook de zon, in het sterrenbeeld Ram vinden.

In het geval van de zon gebeurt dit van half april tot half mei (op dat moment kunnen we de sterren van het sterrenbeeld natuurlijk niet zien). Ram is een van de 88 moderne sterrenbeelden die door de Internationale Astronomische Unie zijn gedefinieerd, maar gaat veel verder terug – het was al een van de 48 sterrenbeelden die de astronoom Claudius Ptolemaeus in de 2e eeuw een naam gaf.

Gerelateerde termen:

• Ecliptica
• Pisces - Vissen
• Taurus - Stier
• Dierenriem

Apollo

Het woord Apollo heeft twee betekenissen in de astronomie. De eerste verwijst naar het Apolloprogramma dat de eerste mensen op het maanoppervlak zette. Deze missies werden voornamelijk aangedreven door de Saturn V-raket. In totaal werden er veertien genummerde missies gelanceerd (Apollo 4-17); elf missies waren bemand, waarvan er negen naar de maan gingen, waarvan er zes op de maan landden en de andere drie in een baan om de maan draaiden.

Aan de andere kant staat een groep aardscheerders ook bekend als Apollo, vernoemd naar de asteroïde (1862) Apollo. Deze groep asteroïden wordt gekenmerkt door een halve lange as die groter is dan de afstand aarde-zon van één astronomische eenheid (AE) en met periheliumafstanden van minder dan 1 AE. Dit betekent dat Apollo-asteroïden zich tijdens hun baan van binnen de aardbaan naar buiten de aardbaan bewegen, hoewel deze asteroïden zelden in de buurt van de aarde zelf komen.

Gerelateerde termen:

• Astronomische eenheid
• Maan
• Aardscheerders
• Perihelium
• Raket
• Ruimtevaartuig
• Halve lange as

Aphelium

Aphelium is het punt in een baan rond de zon waar het eromheen draaiende lichaam zich het verst van de zon bevindt. Objecten die om de zon draaien en niet door een ander object worden beïnvloed, hebben elliptische banen met de zon in een van de brandpunten van deze ellips. Wiskundig gezien markeert het aphelium één uiteinde van de hoofdas van de ellips. In dit woord duidt "ap" het verste punt aan en "helium" de zon. Deze term mag daarom alleen worden gebruikt wanneer het centrale lichaam de zon is.

Wanneer het centrale lichaam een ster is die niet de zon is, wordt de term "apastron" of "apoastron" gebruikt; wanneer het centrale lichaam de aarde is, wordt de term "apogeum" gebruikt. De algemene term, ongeacht het centrale lichaam, is "apoapsis".

Gerelateerde termen:

• Ellips
• Baan
• Perihelium
• Zonnestelsel

Antimaterie

Begin 20^e eeuw realiseerden theoretisch natuurkundigen zich dat er voor elk soort deeltje een corresponderend soort antideeltje zou moeten zijn – een deeltje met dezelfde massa, maar verder volledig tegengestelde eigenschappen, met name een tegengestelde elektrische lading. Een paar jaar later werd het antideeltje van het elektron ontdekt: het "positron" heeft dezelfde massa als een elektron, maar een tegengestelde elektrische lading.

Voor sommige neutrale deeltjes, zoals het foton, is het antideeltje hetzelfde als het deeltje. Wanneer deeltje en corresponderend antideeltje elkaar ontmoeten, kunnen ze annihileren om fotonen te vormen. Ons universum lijkt grotendeels uit materie te bestaan, niet uit antimaterie die uit antideeltjes bestaat. De details van hoe dat is ontstaan, zijn onderwerp van lopend onderzoek.

Gerelateerde termen:

• Materie
• Deeltje
• Deeltjesfysica
• Elektron

Zonsverduistering

Een zonsverduistering treedt op wanneer de aarde, de maan en de zon in een rechte lijn staan, met de maan tussen de aarde en de zon. Vanaf het aardoppervlak bedekt de maanschijf de zonneschijf aan de hemel; vanuit de ruimte kunnen we de schaduw van de maan over de zonovergoten kant van de aarde zien bewegen.

Er zijn verschillende soorten zonsverduisteringen. Totale zonsverduisteringen, wanneer de maanschijf de zon volledig bedekt; gedeeltelijke zonsverduisteringen, wanneer slechts een fractie van de zonneschijf bedekt is, zelfs bij maximale zonsverduistering; en ringvormige zonsverduisteringen, wanneer de maan verder weg staat dan gemiddeld en daardoor kleiner lijkt dan normaal, waardoor een ring van de zonneschijf zichtbaar blijft, zelfs bij maximale zonsverduistering.

Tijdens een totale zonsverduistering wordt het donkerste punt van de maanschaduw op aarde de "umbra" genoemd, en de rand van de schaduw de "penumbra". Waarnemers in de schaduw zien een totale zonsverduistering, terwijl waarnemers in de bijschaduw een gedeeltelijke zonsverduistering zien.

Gerelateerde termen:

• Eclips
• Maan
• Zon
• Schaduw

Jaarlijkse parallax

Gedurende een jaar, terwijl de aarde en alle astronomische waarnemers erop rond de zon reizen, verandert het perspectief van die waarnemers. Vergeleken met de achtergrond van de verste astronomische objecten aan de nachtelijke hemel, zorgt deze perspectiefverandering voor een verandering in de schijnbare positie van dichterbij gelegen astronomische objecten aan de nachtelijke hemel. Hierdoor lijken deze objecten in de loop van een jaar langs kleine ellipsen aan de nachtelijke hemel te bewegen, een effect dat bekend staat als jaarlijkse parallax.

De lange as van die ellips, uitgedrukt als een hoek, komt overeen met tweemaal de zogenaamde (jaarlijkse) parallaxhoek van het object. De parallaxhoek komt overeen met een verandering in de positie van de waarnemer met één astronomische eenheid (AE), dat wil zeggen met de gemiddelde afstand aarde-zon, of de verplaatsing van de aarde tussen twee astronomische waarnemingen die met een half jaar tussenpoos zijn uitgevoerd.

De afstandseenheid "parsec", een afkorting voor "parallax seconde", is zo gedefinieerd dat voor een ster op een afstand van één parsec van de aarde de jaarlijkse parallaxhoek één boogseconde bedraagt.

Gerelateerde termen:

• Parallax

Hoekdiameter

De hoekdiameter van een object is de zichtbare diameter vanaf een specifieke locatie, gemeten als een hoek. De hoekdiameter wordt in de astronomie gebruikt als een manier om de grootte van hemellichamen aan de hemel uit te drukken.

De hoekdiameter neemt toe met de fysieke grootte van een object en neemt af naarmate een object verder weg is. De maan en de zon hebben bijvoorbeeld beide een hoekdiameter van ongeveer een halve graad vanaf de aarde.

De maan is ongeveer 400 keer kleiner dan de zon, maar lijkt even groot (ongeveer een halve graad in diameter), omdat de zon ongeveer 400 keer verder weg staat.