Glossarium astronomicum

Komeetcoma

Wanneer een komeet de zon nadert, verandert een deel van de vaste stoffen die zich in de ijskern van de komeet bevinden in gas. Dit gas, dat voornamelijk uit water bestaat, maar ook andere chemicaliën bevat zoals koolmonoxide, kooldioxide, ammoniak, methaan en methanol, evenals stofdeeltjes, omringt de kern als een wazige, bolvormige wolk, die de komeetatmosfeer of coma wordt genoemd. Naarmate de komeet de zon nadert, worden steeds meer moleculen gesplitst door de ultraviolette fotonen van de zon, waardoor de coma verhit raakt en de buitenste regionen uitzetten. Uiteindelijk raken de buitenste regionen geïoniseerd en vormen ze de ionenstaart van de komeet.

Gerelateerde termen:

• Komeet
• Komeetkern
• Komeetstaart

Kleurindex

De kleurindex van een ster of ander hemellichaam is het verschil tussen de helderheid of magnitude, gemeten in twee verschillende kleur- of golflengtebanden, zoals geel en blauw. De meest voorkomende kleurindex is (B-V), waarbij B de magnitude is zoals gemeten door een standaard blauwfilter en V de magnitude zoals gemeten door een standaard geelfilter. Het B-filter is vergelijkbaar met de kleurgevoeligheid van ouderwetse fotografische platen, en het V-filter is vergelijkbaar met de kleurgevoeligheid van het menselijk oog. Voor sterren is (B-V) een maat voor de temperatuur, hoewel deze ook kan worden beïnvloed door het roodverkleurende effect van stof tussen de sterren.

Gerelateerde termen: • Kleur • Roodverkleuring

Kleur

De kleur van een astronomisch object kan belangrijke informatie bevatten over zijn fysische eigenschappen. Zelfs met het blote oog zal een blauwachtige ster die je aan de hemel ziet, zoals Alkaid aan het uiteinde van de "hendel" van de Grote Beer, aanzienlijk heter zijn dan een roodachtige ster, zoals Betelgeuze in de schouder van Orion. Om kleur te kwantificeren, bepalen astronomen doorgaans de helderheid van een ster wanneer deze wordt bekeken door een van de verschillende mogelijke gespecialiseerde blauwe filters en vergelijken deze met de helderheid door een rood filter. Er worden verschillende kleurdefinities van dit soort gebruikt, waarbij de helderheid in verschillende filters wordt vergeleken. De resultaten kunnen worden gebruikt in statistische analyses. Een voorbeeld hiervan zijn kleur-magnitudediagrammen, die de kleur van een object uitzetten tegen de helderheid van het object.

Gerelateerde termen:

• Grote Beer
  
• Kleurindex
  
• Orion
  

Cluster van sterrenstelsels

Ook bekend als sterrenstelselclusters

Een cluster van sterrenstelsels is een fysieke groep sterrenstelsels die door zwaartekracht aan elkaar gebonden zijn. Clusters van sterrenstelsels kunnen variëren in grootte en concentratie, van honderden tot duizenden sterrenstelsels. De Virgo Cluster, de dichtstbijzijnde cluster van sterrenstelsels, is een voorbeeld van een grote cluster met duizenden sterrenstelsels. Naast sterrenstelsels bevatten clusters ook plasma en grote hoeveelheden donkere materie.

Gerelateerde termen:

• Donkere materie
• Sterrenstelsel
• Plasma

Cluster

Een cluster is een groep sterren of sterrenstelsels die door zwaartekracht aan elkaar gebonden zijn.

Verwante termen:

• Cluster van sterrenstelsels
• Sterrenhoop

Circumpolaire sterren

Op de meeste locaties op aarde is de hemelse noordpool of de hemelse zuidpool zichtbaar aan de hemel, op enige afstand boven de horizon. Voor een waarnemer op zo'n locatie lijken de sterren rond de hemelpool te draaien naarmate de tijd verstrijkt: elke ster beschrijft een cirkel aan de hemel, met de cirkel in het midden op de hemelpool waarnaar de aardas wijst. Op de twee punten waar een cirkel de horizon van de waarnemer kruist, de ene oostwaarts en de andere westwaarts, zal de betreffende ster respectievelijk opkomen en ondergaan. Voor sterren die dicht genoeg bij de hemelpool staan, zal de getekende cirkel volledig boven de horizon liggen. Onze waarnemer zal deze sterren nooit zien opkomen of ondergaan. Deze sterren die nooit ondergaan, worden circumpolaire sterren genoemd.

Welke sterren circumpolair zijn, hangt af van de geografische breedtegraad van de waarnemer en van de declinatie van de ster – de declinatie is de hoek tussen de locatie van de ster en de hemelequator. Op het noordelijk halfrond is een ster circumpolair als de declinatie groter is dan 90° min de breedtegraad van de waarnemer. Op het zuidelijk halfrond moeten we er rekening mee houden dat zowel de zuidelijke breedtegraden op aarde als de zuidelijke declinatiewaarden een minteken hebben. Rekening houdend met deze tekens is een ster op het zuidelijk halfrond circumpolair als de declinatie kleiner is dan –90° min de breedtegraad van de waarnemer.

Gerelateerde termen:

• Declinatie
• Breedtegraad
• Aardas

Chromosfeer

De chromosfeer (of "kleurenbol") van de zon of een andere zonachtige ster is de dunne laag in de atmosfeer direct boven de fotosfeer, de dichtere laag waaruit het zonlicht of sterlicht wordt uitgezonden. Tijdens een totale zonsverduistering is de chromosfeer zichtbaar als een zwakke ring van gloeiende gassen, voornamelijk waterstof, dat rood gloeit, vandaar de naam.

Gerelateerde termen:

• Corona
• Fotosfeer
• Sterstructuur

Cepheïde veranderlijke ster

Cepheïden zijn pulserende veranderlijke sterren waarvan de variabiliteit wordt veroorzaakt door periodieke oscillaties van de buitenste lagen van de ster. Ze zijn vernoemd naar de prototypester, Delta Cephei. Een belangrijk kenmerk van Cepheïden is dat hun periode nauw verband houdt met hun lichtkracht. Dit is de beroemde relatie tussen periode en lichtkracht, die in 1908 door Henrietta Leavitt werd onthuld. Met behulp van deze relatie kan de absolute helderheid van een Cepheïde worden berekend op basis van de pulsatieperiode.

Het verschil tussen de gemakkelijk waarneembare schijnbare helderheid en de absolute helderheid, afgeleid uit deze relatie, is een indicatie van de afstand tot zowel de gegeven Cepheïde als het externe sterrenstelsel waarin deze veranderlijke ster zich bevindt. Cepheïden zijn dus primaire afstandsindicatoren bij het bepalen van de kosmische afstandsschaal.

Gerelateerde termen:

• Afstandsladder
• Standaardkaars
• Veranderlijke ster

Hemelbol

Beschrijving: De hemelbol is een denkbeeldige, holle bol met een oneindig grote straal, die gecentreerd kan worden op de aarde, het middelpunt van de zon of een andere geschikte plaats. Hemellichamen lijken vast te zitten aan de binnenkant van de hemelbol, en de planeten, de zon en de maan lijken er langzaam overheen te bewegen. Het wordt gebruikt in bolcoördinatensystemen. De hemelbol lijkt één keer per dag te draaien vanwege de rotatie van de aarde.

Verwante termen:

• Hemelcoördinaten
• Hemelpool
• Horizon
• Zenit
• Dag

Hemelpool

De hemelnoordpool en -zuidpool corresponderen met de snijpunten van de hemelbol met de rotatieas van de aarde. Op de Noordpool van de aarde bevindt de hemelnoordpool zich altijd recht boven het hoofd en op de Zuidpool van de aarde bevindt de hemelnoordpool zich altijd recht boven het hoofd. Door de rotatie van de aarde lijkt de hemel op het noordelijk halfrond rond de hemelnoordpool te draaien en op het zuidelijk halfrond lijkt de hemel rond de hemelnoordpool te draaien. De hemelnoordpool bevindt zich op een declinatie van +90 graden en de hemelnoordpool op een declinatie van -90 graden.

Gerelateerde termen:

• Hemelcoördinaten
• Aardas
• Precessie