Glossarium astronomicum

Eclips

Een eclips treedt op wanneer een astronomisch object tijdelijk verduisterd wordt doordat het in de schaduw van een ander lichaam komt of doordat een ander lichaam tussen de kijker en het object komt. Voorbeelden van verduisteringen zijn maansverduisteringen wanneer de aarde tussen de zon en de maan staat en de maan in de schaduw van de aarde staat, of zonsverduisteringen, wanneer de maan tussen de aarde en de zon staat en een deel van of al het licht van de zon blokkeert. Als het verduisterende hemellichaam slechts een klein deel van het andere hemellichaam verduistert, wordt dit verschijnsel een overgang genoemd. Als het verduisterende hemellichaam het andere hemellichaam volledig verduistert, wordt dit verschijnsel een occultatie genoemd.

Gerelateerde termen:

• Maansverduistering
• Zonsverduistering
• Transitie
• Occultatie
• Schaduw

Rotatie van de Aarde

De aarde heeft twee gelijktijdige bewegingen: een dagelijkse rotatie rond haar as en een jaarlijkse omwenteling (baan) rond de zon. De rotatie van de aarde om haar as resulteert in het fenomeen dag en nacht, omdat de locatie van een bepaalde plaats ten opzichte van de zon op een geleidelijke en regelmatige manier verandert gedurende een cyclus van 24 uur wanneer de aarde van west naar oost draait.

Gerelateerde termen:

• As
• Zonnepad (Dagboog)
• Nacht
• Rotatie

Aarde

De aarde is de derde planeet vanaf de zon en de op vier na grootste planeet in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, aardse planeet met een straal van ongeveer 6400 kilometer (km). Hij heeft een massa van ongeveer zes biljoen biljoen kilogram.

De typische afstand van de aarde tot de zon is ongeveer 150 miljoen kilometer. Dit wordt gedefinieerd als één astronomische eenheid. De aarde doet er 365,26 dagen over om rond de zon te draaien. De aarde heeft één natuurlijke satelliet, de maan.

Op aarde leven miljoenen soorten levende wezens, waaronder mensen; het is tot op heden de enige plek in het heelal waarvan bekend is dat er leven is. Men denkt dat de aarde ongeveer 4,54 miljard jaar geleden is ontstaan. De aarde heeft een atmosfeer en magnetosfeer die schadelijke straling tegenhouden en daardoor de vermenigvuldiging van levende organismen mogelijk maken. De aarde heeft ook veel oppervlaktewater (de enige planeet in het zonnestelsel die dit heeft), waardoor de aarde een blauwe kleur heeft.

Gerelateerde termen:

• Astronomische Eenheid
• Maan
• Zonnestelsel
• Aardse Planeet

Dwergster

"Dwergster" is een synoniem voor een ster op de zogenaamde hoofdreeks: Sterren die in hun kern waterstof tot helium smelten. Sterren brengen het grootste deel van hun "leven" door als dwergster. Onze zon is een dwerg van middelbare leeftijd. Als sterrenkundigen het over zulke hoofdreekssterren hebben, zeggen ze meestal ook iets over de kleur, zoals ‘rode dwerg’ voor de meest voorkomende dwergsterren met een lage massa, of ‘gele dwerg’ voor sterren zoals onze zon.

Let op: In de sterrenkunde zijn er gevallen waarin de aanduiding "dwerg" verwijst naar objecten die volgens deze definitie geen dwergsterren zijn! Bruine dwergen zijn objecten met een massa van minder dan 8% van die van de zon, die nooit beginnen met het verbranden van waterstof in hun kern - een soort tussenklasse van "substellaire objecten" tussen het massabereik van sterren en dat van planeten. Witte dwergen, ook wel witte dwergsterren genoemd, zijn de compacte overblijfselen van sterren met een lage tot gemiddelde massa die hun nucleaire brandstof hebben verbruikt. Als onze zon het einde van zijn stellaire leven heeft bereikt, wordt hij een witte dwerg.

Gerelateerde termen:

• Bruine Dwerg
• Rode Dwerg
• Witte Dwerg

Dwergplaneet

Een dwergplaneet is een hemellichaam met de volgende eigenschappen: Het draait rond de zon, heeft genoeg massa om een bijna ronde vorm te krijgen, heeft zijn pad langs zijn baan niet vrijgemaakt en is geen maan. Dwergplaneten draaien meestal in regio's die bestaan uit soortgelijke lichamen, zoals in het geval van de asteroïdengordel en de Kuipergordel.

Over het algemeen zijn dwergplaneten kleiner dan Mercurius, met ijzige, rotsachtige structuren. De hoeveelheid ijs ten opzichte van de rotsen hangt af van hun positie in het zonnestelsel. Pluto is de bekendste dwergplaneet. De term dwergplaneet moet niet verward worden met de verouderde term kleine planeet.

Gerelateerde termen:

• Asteroïde
• Asteroïdengordel
• Kuipergordel
• Kleine planeet
• Pluto
• Trans-Neptuniaans Object
• Klein zonnestelsellichaam

Dwergstelsel

Een dwergstelsel is een klein sterrenstelsel dat ongewoon zwak is, ofwel door zijn zeer kleine omvang, ofwel door zijn zeer lage oppervlaktehelderheid, ofwel door beide. Meestal zijn dwergsterrenstelsels maximaal een miljard keer zo helder als de zonnelichtkracht, wat overeenkomt met minder dan één procent van de helderheid van ons eigen thuisstelsel, de Melkweg. Er zijn veel verschillende soorten dwergsterrenstelsels, waaronder dwerg-elliptische, dwergbolvormige, dwergspiralen en dwergonregelmatige sterrenstelsels. Een van de belangrijkste voorbeelden van dwergsterrenstelsels is de Kleine Magelhaense Wolk, een dwerg onregelmatige satelliet van ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg.

Gerelateerde termen:

• Melkweg
• Kleine Magelhaense Wolk (SMC)

Stof

Ook bekend als stofkorrels of kosmisch stof

Anders dan op aarde zijn stofkorrels in de ruimte heel klein. De meeste zijn kleiner dan een duizendste millimeter. Ze vormen een belangrijk bestanddeel van het medium tussen sterren, het interstellaire medium. Ze worden gevormd in verschillende omgevingen, zoals de buitenste lagen van bepaalde koele reuzensterren of supernovae, en worden in de ruimte verspreid wanneer deze sterren massa beginnen te verliezen. Ze bestaan meestal uit silicaten, koolstofverbindingen en sporen van andere elementen. Ze kunnen bedekt zijn met ijs in koude, dichte gebieden van het interstellaire medium. Ze zijn meestal verantwoordelijk voor de interstellaire uitdoving van sterlicht dat ons bereikt.

Gerelateerde termen:

• Uitdoving
• Reuzenster
• Supernova
• Interstellair medium
• Interstellaire uitdoving

Dopplereffect

Het dopplereffect is de verandering in gedetecteerde golflengte (of frequentie) van geluids- of lichtgolven veroorzaakt door de relatieve beweging van de bron naar of van de waarnemer vandaan. Dankzij dit effect kunnen astronomen de beweging bestuderen van elk lichaam (sterren, sterrenstelsels, gas, enz.) dat golven uitzendt (bijvoorbeeld elektromagnetische straling). In het geval van bijvoorbeeld straling die wordt uitgezonden door een ster met spectraallijnen op specifieke golflengten, zullen de golflengten van alle spectraallijnen worden verschoven. Voor snelheden aanzienlijk lager dan de lichtsnelheid is de dopplerverschuiving in frequentie (of golflengte) evenredig met de relatieve snelheid van de bron in de gezichtslijn van de waarnemer gedeeld door de lichtsnelheid.

Gerelateerde termen: • Elektromagnetische straling • Frequentie • Golflengte • Blauwverschuiving • Roodverschuiving

Diurnale beweging

Diurnaal verwijst naar dagelijks. Op aarde is het de beweging van de hemel als gevolg van de dagelijkse rotatie van de aarde. Sterren en andere hemellichamen lijken van oost naar west te bewegen. De as van deze schijnbare beweging valt samen met de draaias van de aarde. Een dagcirkel is het pad dat een ster aflegt als de hemelbol hem langs de hemel voert. Deze zijn te zien op foto's met lange belichting van de nachtelijke hemel als sterrensporen, in de vorm van bogen of delen van cirkels, met het middelpunt op de noordelijke en zuidelijke hemelpool. Een waarnemer op een andere planeet zou sterren en andere hemellichamen andere paden langs de hemel zien maken doordat de rotatieas en -periode van die planeet anders is dan die van de aarde.

Gerelateerde termen: • Hemelsfeer
• Rotatie van de aarde
• Zonnepad (dagboog)
• As van de aarde
• Nacht

Schijfstelsel

Een schijfstelsel is een type sterrenstelsel met een platte component van sterren, gas en stof, die allemaal in cirkelvormige co-planaire beweging rond het centrum van het stelsel zijn. Spiraalarmen en bijbehorende stervormingsactiviteit zijn vaak aanwezig in deze schijven. In de meeste classificatieschema's voor melkwegstelsels worden schijfstelsels onderscheiden van elliptische, onregelmatige en dwergstelsels.

Gerelateerde termen:

• Schijf
• Elliptisch sterrenstelsel
• Galactische schijf
• Onregelmatig sterrenstelsel
• Spiraalstelsel