Glossarium astronomicum

Maanfase verwijst naar de positie van de maan in zijn baan rond de aarde. De veranderende positie van de maan zorgt ervoor dat de verlichte helft van de maan die vanaf de aarde zichtbaar is, in de loop van een maanmaand verandert. Behalve tijdens maansverduisteringen wordt altijd de helft van de maan door de zon verlicht.

Op aarde zien we verschillende delen van de maan verlicht terwijl deze in zijn baan om ons heen beweegt. De maanmaand begint en eindigt in dezelfde fase. In een fase van 0 graden, “nieuwe maan” genoemd, staat de maan zo dicht bij de zon als hij in die baan kan staan. In die fase is de verlichte kant van de maan van de aarde afgekeerd en lijkt de maan donker. De grootte van het verlichte deel van de maan neemt geleidelijk toe (wasende fase) en wordt een sikkel.

De eerste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt te zijn, in de volksmond bekend als halve maan) vindt plaats op 90 graden vanaf het startpunt. Het verlichte deel van de maan blijft toenemen en wordt gibbous (convex of bolvormig). De volle maan vindt plaats op 180 graden. Na dit punt begint de vorm geleidelijk af te nemen (afnemende fase), wat resulteert in een gibbous maan, de laatste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt, dit wordt in de volksmond halfmaan genoemd) op 270 graden vanaf het begin, de sikkelmaan, en eindigend als een nieuwe maan op 360 graden. Hoewel de helft van de maan verlicht lijkt bij fasen van 90 en 270 graden, zijn het de tegenovergestelde zijden die verlicht zijn.

Gerelateerde termen:
• Maand
• Fase

Elk patroon dat zich door de ruimte voortplant met weinig of geen verandering is een golf. De stelling van Fourier laat zien hoe dergelijke voortbewegende patronen kunnen worden begrepen als de som van “elementaire golven”, elk een regelmatig patroon van zich herhalende maxima of minima, vergelijkbaar met een wiskundige sinusfunctie. De afstand tussen elk maximum van een dergelijke regelmatige elementaire golf en het volgende maximum wordt de golflengte van de golf genoemd. Verschillende soorten golfverschijnselen spelen een rol in de astronomie. Elektromagnetische straling, onze belangrijkste bron van informatie over astronomische objecten, is een golfverschijnsel, en in sommige observatietechnieken speelt die golfaard een belangrijke rol. Geluidsgolven spelen een rol bij de interne structuur van sterren. Zwaartekrachtgolven zijn naar voren gekomen als een nieuwe bron van informatie over astronomische objecten.

Gerelateerde termen:
• Frequentie
• Zichtbaar spectrum
• Zwaartekrachtgolven

Elk patroon dat zich door de ruimte voortplant met weinig of geen verandering is een golf. De stelling van Fourier laat zien hoe dergelijke voortbewegende patronen kunnen worden begrepen als de som van “elementaire golven”, elk een regelmatig patroon van zich herhalende maxima of minima, vergelijkbaar met een wiskundige sinusfunctie. De afstand tussen elk maximum van een dergelijke regelmatige elementaire golf en het volgende maximum wordt de golflengte van de golf genoemd. Verschillende soorten golfverschijnselen spelen een rol in de astronomie. Elektromagnetische straling, onze belangrijkste bron van informatie over astronomische objecten, is een golfverschijnsel, en in sommige observatietechnieken speelt die golfkarakteristiek een belangrijke rol. Geluidsgolven spelen een rol bij de interne structuur van sterren. Zwaartekrachtgolven zijn naar voren gekomen als een nieuwe bron van informatie over astronomische objecten.

Gerelateerde termen:
• Frequentie
• Zichtbaar spectrum
• Zwaartekrachtgolven

De maanfase verwijst naar de positie van de maan in zijn baan rond de aarde. De veranderende positie van de maan zorgt ervoor dat de verlichte helft van de maan die vanaf de aarde zichtbaar is, in de loop van een maanmaand verandert. Behalve tijdens maansverduisteringen wordt altijd de helft van de maan door de zon verlicht.

Op aarde zien we verschillende delen van de maan verlicht terwijl deze in zijn baan om ons heen beweegt. De maanmaand begint en eindigt in dezelfde fase. In een fase van 0 graden, “nieuwe maan” genoemd, staat de maan zo dicht bij de zon als hij in die baan kan staan. In die fase is de verlichte kant van de maan van de aarde afgekeerd en lijkt de maan donker. De grootte van het verlichte deel van de maan neemt geleidelijk toe (wasende fase) en wordt een sikkel.

De eerste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt te zijn, in de volksmond bekend als halve maan) vindt plaats op 90 graden vanaf het startpunt. Het verlichte deel van de maan blijft toenemen en wordt gibbous (convex of bolvormig). De volle maan vindt plaats op 180 graden. Na dit punt begint de vorm geleidelijk af te nemen (afnemende fase), wat resulteert in een gibbous maan, de laatste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt, dit wordt in de volksmond halfmaan genoemd) op 270 graden vanaf het begin, de sikkelmaan, en eindigend als een nieuwe maan op 360 graden. Hoewel de helft van de maan verlicht lijkt bij fasen van 90 en 270 graden, zijn het de tegenovergestelde zijden die verlicht zijn.

Gerelateerde termen:
• Maand
• Fase

Maanfase verwijst naar de positie van de maan in zijn baan rond de aarde. De veranderende positie van de maan zorgt ervoor dat de verlichte helft van de maan die vanaf de aarde zichtbaar is, in de loop van een maanmaand verandert. Behalve tijdens maansverduisteringen wordt altijd de helft van de maan door de zon verlicht.

Op aarde zien we verschillende delen van de maan verlicht terwijl deze in zijn baan om ons heen beweegt. De maanmaand begint en eindigt in dezelfde fase. In een fase van 0 graden, “nieuwe maan” genoemd, staat de maan zo dicht bij de zon als hij in die baan kan staan. In die fase is de verlichte kant van de maan van de aarde afgekeerd en lijkt de maan donker. De grootte van het verlichte deel van de maan neemt geleidelijk toe (wasende fase) en wordt een sikkel.

De eerste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt te zijn, in de volksmond bekend als halve maan) vindt plaats op 90 graden vanaf het startpunt. Het verlichte deel van de maan blijft toenemen en wordt gibbous (convex of bolvormig). De volle maan vindt plaats op 180 graden. Na dit punt begint de vorm geleidelijk af te nemen (afnemende fase), wat resulteert in een gibbous maan, de laatste kwartierfase (wanneer de helft van de maan verlicht lijkt, dit wordt in de volksmond halfmaan genoemd) op 270 graden vanaf het begin, de sikkelmaan, en eindigend als een nieuwe maan op 360 graden. Hoewel de helft van de maan verlicht lijkt bij fasen van 90 en 270 graden, zijn het de tegenovergestelde zijden die verlicht zijn.

Gerelateerde termen:
• Maand
• Fase

Elektromagnetische straling met golflengten tussen ongeveer 380 en 750 nanometer is zichtbaar voor het menselijk oog en wordt zichtbaar licht genoemd. Wanneer elektromagnetische straling wordt opgesplitst in een spectrum, waarbij alle verschillende soorten straling worden gerangschikt op golflengte en in kaart wordt gebracht hoeveel straling ons bereikt in elk golflengtegebied, is het deel van het spectrum tussen 380 en 750 nanometer het zichtbare spectrum. Daar vinden we, van kortste naar langste golflengte, violet, indigo, blauw, groen, geel, oranje en rood licht, continu gerangschikt – de kleuren van de regenboog, de manier waarop de natuur op natuurlijke wijze een dergelijke spectrale samenstelling produceert, wanneer het licht van de zon wordt gebroken in kleine waterdruppels.

Gerelateerde termen:
• Elektromagnetische straling
• Regenboog

Ook bekend als morgenster of avondster

Beschrijving: Venus is de op één na dichtstbijzijnde planeet bij de zon. Vaak de tweelingbroer van de aarde genoemd, is het een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van iets meer dan 6000 kilometer (km), ongeveer 95% van de straal van de aarde. Het heeft een massa van 0,815 keer de massa van de aarde. De atmosfeer van Venus is 90 keer dichter dan die van de aarde. Ze bestaat voornamelijk uit kooldioxide, samen met dikke wolken van zwavelzuur die het hele oppervlak bedekken. De dikke atmosfeer zorgt voor een zeer sterk broeikaseffect, wat resulteert in een oppervlaktetemperatuur van 460 graden Celsius.

De typische afstand tot de zon is 108 miljoen kilometer, ongeveer 0,72 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Het duurt 224,7 dagen om één baan te voltooien. Venus doet er lang over om één keer rond zijn as te draaien ten opzichte van de verre sterren; zo'n Venusdag komt overeen met 243 aardse dagen. Dit is langer dan de tijd die Venus nodig heeft om één baan rond de zon te voltooien. Venus heeft geen bekende manen.

Venus is vernoemd naar de Romeinse godin van de liefde. Omdat Venus zo dicht bij de zon staat, is hij vaak kort voor zonsopgang of na zonsondergang aan de nachtelijke hemel te zien. Op deze momenten is Venus zelfs met het blote oog opvallend helder en wordt hij traditioneel respectievelijk de morgenster of avondster genoemd. Met een verrekijker is te zien dat Venus fasen heeft die vergelijkbaar zijn met die van de maan.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Broeikaseffect
• Zonnestelsel
• Terrestrische planeet

De lucht om ons heen bevat ongeveer 10 miljard miljard moleculen per kubieke centimeter. Een ideaal vacuüm zou een gebied zijn dat helemaal geen moleculen bevat. In de praktijk spreken we van een vacuüm als een gebied aanzienlijk minder deeltjes bevat dan normaal. Een ‘hoog vacuüm’ bevat slechts een miljoenste van het normale aantal deeltjes per kubieke centimeter, en een ‘ultrahoog vacuüm’ bevat minder dan een miljard deeltjes per kubieke centimeter. De meeste gebieden in de ruimte zijn nog leger dan dat. Gemiddeld bedraagt de dichtheid van gewone materiedeeltjes in ons universum minder dan één per kubieke meter. Wat astronomen als relatief dicht beschouwen, zoals een gigantische moleculaire gaswolk, is nog steeds een beter vacuüm dan we hier op aarde kunnen produceren.

Uranus

Uranus is de zevende planeet vanaf de zon. Het is een ijsreus met een straal van ongeveer 25.000 kilometer (km), ongeveer vier keer de straal van de aarde. Uranus heeft een massa die 14,5 keer zo groot is als die van de aarde en een vaste rotskern die omgeven is door een laag van water, methaan en ammoniak onder hoge druk. In het vroege buitenste zonnestelsel waren deze chemicaliën bevroren. De jonge Uranus verzamelde deze “ijzen”, vandaar de naam “ijsreus”. De buitenste atmosfeer van Uranus is een dikke, gezwollen laag waterstof en helium. Zijn rotatieas is meer dan 90 graden gekanteld ten opzichte van het baanvlak. Uranus heeft een ringsysteem.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 2,9 miljard km, ongeveer 19 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Uranus doet er ongeveer 84 jaar over om een baan rond de zon te voltooien. De planeet heeft meer dan 25 bekende manen of natuurlijke satellieten.

Uranus is onder goede omstandigheden nauwelijks zichtbaar met het blote oog en werd daarom vóór de moderne tijd niet als planeet geïdentificeerd. In 1781 werd hij als zodanig geïdentificeerd door William Herschel. Het was daarmee de eerste planeet die sinds de oudheid werd ontdekt. Uranus is vernoemd naar de Griekse god van de hemel.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Reuzenplaneet
• IJsreus
• Manen
• Neptunus
• Buitenplaneten
• Ring
• Zonnestelsel
• Rotatie

Universum

Ruimte, tijd, materie, energie, objecten, verschijnselen en wetten die de onderliggende fundamentele mechanismen beheersen, zijn opgenomen in het universum. Het universum wordt vaak aangeduid als de kosmos, aangezien alle verschillende aspecten van het universum samenkomen in een ‘geordend’ systeem, hoewel er subtiele technische verschillen zijn tussen de twee termen. Universum is afgeleid van het Latijnse universus. Wetenschappers verwijzen vaak naar het waarneembare universum om de grenzen van wat kan worden waargenomen en gemeten te benadrukken.

Gerelateerde termen:
• Kosmologie
• Kosmos
• Planetarium