Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Spiraalvormige sterrenstelsels zijn sterrenstelsels met spiraalarmen: gebieden met een hogere dichtheid die ontstaan wanneer een sterrenstelsel ronddraait, waar gas en stof worden samengeperst en nieuwe sterren worden geboren. De meeste spiraalvormige sterrenstelsels zijn schijfvormige sterrenstelsels, dus de namen worden soms door elkaar gebruikt. De meeste spiraalstelsels hebben een centrale uitstulping van sterren en veel (waaronder de Melkweg) hebben een centrale balk. Spiraalstelsels onderscheiden zich van elliptische, lensvormige, onregelmatige en dwergstelsels (hoewel er ook dwergspiraalstelsels bestaan).

Gerelateerde termen:
• Schijfstelsel
• Stof
• Dwergstelsel
• Elliptisch sterrenstelsel
• Sterrenstelsel
• Gas
• Melkweg
• Galactische balk
• Lensvormig stelsel

Terug naar de woordenlijst

Het oorspronkelijke Hubble-diagram is een grafiek van snelheid (y-as) versus afstand (x-as) van sterrenstelsels. De grafiek toont een lineair verband tussen snelheid en afstand, wat bewijs levert dat verre sterrenstelsels sneller wegbewegen dan dichterbij gelegen sterrenstelsels, en dat sterrenstelsels in het algemeen lijken weg te bewegen van ‘ons’. Dit wordt gebruikt als een van de bewijzen voor een uitdijend heelal. De helling (gradiënt) van de lijn wordt de Hubble-parameter (H) genoemd en de vergelijking van de lijn wordt de wet van Hubble-Lemaître genoemd. De waarde van de Hubble-parameter in het huidige tijdperk (13,8 miljard jaar na de oerknal) wordt de Hubble-constante (H₀) genoemd. Moderne iteraties van het Hubble-diagram, gebaseerd op waarnemingen van Type Ia-supernova's, zetten de afstandmodulus (indirecte meting van afstand aan de hand van helderheid) uit tegen de roodverschuiving. In feite wordt de snelheid van sterrenstelsels in het oorspronkelijke Hubble-diagram indirect gemeten aan de hand van de roodverschuiving.

Gerelateerde termen:
• Roodverschuiving
• Standaardkaars

Terug naar de woordenlijst

Het oorspronkelijke Hubble-diagram is een grafiek van snelheid (y-as) versus afstand (x-as) van sterrenstelsels. De grafiek toont een lineair verband tussen snelheid en afstand, wat bewijs levert dat verre sterrenstelsels sneller wegbewegen dan dichterbij gelegen sterrenstelsels, en dat sterrenstelsels in het algemeen lijken weg te bewegen van ‘ons’. Dit wordt gebruikt als een van de bewijzen voor een uitdijend heelal. De helling (gradiënt) van de lijn wordt de Hubble-parameter (H) genoemd en de vergelijking van de lijn wordt de wet van Hubble-Lemaître genoemd. De waarde van de Hubble-parameter in het huidige tijdperk (13,8 miljard jaar na de oerknal) wordt de Hubble-constante (H₀) genoemd. Moderne iteraties van het Hubble-diagram, gebaseerd op waarnemingen van Type Ia-supernova's, zetten de afstandmodulus (indirecte meting van afstand aan de hand van helderheid) uit tegen de roodverschuiving. In feite wordt de snelheid van sterrenstelsels in het oorspronkelijke Hubble-diagram indirect gemeten aan de hand van de roodverschuiving.

Gerelateerde termen:
• Roodverschuiving
• Standaardkaars

Terug naar de woordenlijst

Een satelliet is een object dat in een baan om een planeet, dwergplaneet of een kleiner hemellichaam zoals een asteroïde draait. Dit kunnen kunstmatige satellieten zijn die door mensen zijn gelanceerd, of natuurlijke satellieten, beter bekend als manen. De aarde heeft één natuurlijke satelliet, de maan, en vele kunstmatige satellieten die om haar heen draaien. De term satellietstelsel wordt soms ook gebruikt om te verwijzen naar een sterrenstelsel dat om een ander sterrenstelsel draait.

Gerelateerde termen:
• Asteroïde
• Manen
• Planeet
• Kunstmatige satelliet

Terug naar de woordenlijst
Ook bekend als rotsplaneet of tellurische planeet

Een terrestrische planeet bestaat voornamelijk uit materiaal zoals gesteente en ijzer. Terrestrische planeten hebben geen dikke atmosfeer van waterstof en helium zoals gasreuzen, maar een veel dunnere atmosfeer of helemaal geen atmosfeer. Terrestrische planeten hebben over het algemeen een kleinere massa dan gasreuzen en zijn kleiner van formaat.

In het zonnestelsel zijn Mercurius, Venus, de aarde en Mars terrestrische planeten. Een van de belangrijkste aandachtspunten van de exoplaneetastronomie is het zoeken naar terrestrische planeten met een vergelijkbare grootte en samenstelling als de aarde, die zich in de bewoonbare zone van hun ster bevinden.

Gerelateerde termen:
• Atmosfeer
• Aarde
• Exoplaneet
• Reuzenplaneet
• Bewoonbare zone
• Mars
• Mercurius
• Planeet
• Zonnestelsel
• Venus

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als hoekdiameter

Resolutie, of hoekresolutie, is de kleinste hoek tussen twee dicht bij elkaar liggende puntvormige objecten die als afzonderlijk kunnen worden waargenomen. Het kan ook worden gezien als de spreiding van een puntvormig object (zoals een ster), die voornamelijk te wijten is aan de optica van de telescoop. Dit is een zeer belangrijke eigenschap van telescopen, aangezien telescopen met een hogere hoekresolutie ons in staat stellen om sterren die zeer dicht bij elkaar staan visueel van elkaar te scheiden en om fijnere details te zien in uitgebreide objecten zoals nevels en sterrenstelsels. Twee sterren met een hoekafstand kleiner dan de resolutie zullen als één object verschijnen. De resolutie van een telescoop kan worden verbeterd door de grootte van de lichtverzamelende spiegel of lens te vergroten. Het hangt ook af van de golflengte en wordt slechter naarmate de golflengte toeneemt.

Gerelateerde termen:
• Telescoop
• Lens
• Spiegel

Terug naar de woordenlijst

Een kalender is een systeem om tijd te berekenen, in het bijzonder om seizoenen te identificeren. Kalenders worden vaak ingedeeld in dagen, weken, maanden en jaren. Het is een abstract systeem dat is gebaseerd op de periodieke beweging van hemellichamen (maan, zon, sterren). Kalenders worden al sinds de oudheid gebruikt. De maan en de zon waren twee objecten aan de hemel met gemakkelijk herkenbare periodieke bewegingen die resulteerden in herkenbare veranderingen in het verstrijken van dagen, weken, maanden en seizoenen. Kalenders kunnen gebaseerd zijn op de maandelijkse maancyclus (maankalenders), op het zonnejaar (zonnekalenders) of op maankalenders waaraan extra dagen zijn toegevoegd om ze aan te passen aan het zonnejaar (lunisolaire kalenders). Er bestaat een prachtige verscheidenheid aan kalenders over de hele wereld, die het resultaat zijn van het lokale astronomische erfgoed.

Gerelateerde termen:
• Maanfase
• Seizoenen
• Jaar

Terug naar de woordenlijst

Een kalender is een systeem om tijd te berekenen, in het bijzonder om seizoenen te identificeren. Kalenders worden vaak ingedeeld in dagen, weken, maanden en jaren. Het is een abstract systeem dat is gebaseerd op de periodieke beweging van hemellichamen (maan, zon, sterren). Kalenders worden al sinds de oudheid gebruikt. De maan en de zon waren twee objecten aan de hemel met gemakkelijk herkenbare periodieke bewegingen die resulteerden in herkenbare veranderingen in het verstrijken van dagen, weken, maanden en seizoenen. Kalenders kunnen gebaseerd zijn op de maandelijkse maancyclus (maankalenders), op het zonnejaar (zonnekalenders) of op maankalenders waaraan extra dagen zijn toegevoegd om ze aan te passen aan het zonnejaar (lunisolaire kalenders). Er bestaat een prachtige verscheidenheid aan kalenders over de hele wereld, die het resultaat zijn van het lokale astronomische erfgoed.

Gerelateerde termen:
• Maanfase
• Seizoenen
• Jaar

Terug naar de woordenlijst

De equinox is het moment waarop de zon, tijdens haar jaarlijkse reis langs de ecliptica, de hemelevenaar passeert. Het woord is afgeleid van het Latijnse aequinoctium, met aequus (gelijk) en nox (genitief noctis) (nacht). Op de dag van een equinox zijn de dag en de nacht overal op aarde ongeveer even lang, en niet alleen in de buurt van de evenaar. Voor een waarnemer op aarde komt de zon precies op vanuit het oosten en beweegt hij zich die dag schijnbaar langs de lijn van de hemelevenaar, om vervolgens precies in het westen onder te gaan. Er zijn twee equinoxen per jaar, één rond 20 maart en één rond 23 september. Wanneer de equinox in maart plaatsvindt, duidt dit op de schijnbare beweging van de zon naar het noordelijk halfrond; bij de equinox in september beweegt de zon schijnbaar naar het zuiden.

Gerelateerde termen:
• Ecliptica
• Seizoenen
• Zonnewende

Terug naar de woordenlijst

De equinox is het moment waarop de zon, tijdens haar jaarlijkse reis langs de ecliptica, de hemelevenaar passeert. Het woord is afgeleid van het Latijnse aequinoctium, met aequus (gelijk) en nox (genitief noctis) (nacht). Op de dag van een equinox zijn de dag en de nacht overal op aarde ongeveer even lang, en niet alleen in de buurt van de evenaar. Voor een waarnemer op aarde komt de zon precies op vanuit het oosten en beweegt hij zich die dag schijnbaar langs de lijn van de hemelevenaar, om vervolgens precies in het westen onder te gaan. Er zijn twee equinoxen per jaar, één rond 20 maart en één rond 23 september. Wanneer de equinox in maart plaatsvindt, duidt dit op de schijnbare beweging van de zon naar het noordelijk halfrond; bij de equinox in september beweegt de zon schijnbaar naar het zuiden.

Gerelateerde termen:
• Ecliptica
• Seizoenen
• Zonnewende