Glossarium astronomicum

Ook bekend als M-ster

Een ster met spectraaltype “M”. Astronomen identificeren M-type sterren aan de hand van de aanwezigheid van moleculaire absorptiebanden, voornamelijk van titaanoxide, in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 2500 kelvin (K) en 3700 K. In vergelijking met andere sterren zien ze er voor het menselijk oog rood uit. Hoofdreekssterren met spectraaltype M staan bekend als rode dwergen. M-type sterren kunnen ook rode reuzen of rode superreuzen zijn; deze klassen bestaan voornamelijk uit M-sterren, maar omvatten ook enkele K-type sterren en enkele meer exotische soorten sterren met sterke spectrale kenmerken van koolstof. Betelgeuze in Orion is een M-type superreus.

Gerelateerde termen:
• Hoofdreeks
• Molecuul
• Rode dwerg
• Rode reus
• Rode superreus
• Spectraaltype
• Spectrum
• Roodverkleuring
• Effectieve temperatuur
• Lichtkrachtklasse

Sterren met een massa tot acht keer de massa van de zon zullen naar verwachting hun leven eindigen als witte dwergen. Dit geldt ook voor onze zon. Witte dwergen hebben een zeer hoge dichtheid, en een typische witte dwerg zou de massa van de zon kunnen hebben, samengeperst tot een bal die iets groter is dan de aarde.

Een witte dwerg produceert geen energie meer uit kernreacties in zijn kern, maar schijnt door zijn resterende energie. De hetere exemplaren zien er blauw of wit uit vanwege de energie die ze uitstralen als gevolg van de zeer hoge temperaturen aan hun oppervlak. De kern van een witte dwerg kan bestaan uit helium of koolstof-zuurstof of zuurstof-neon-magnesium, afhankelijk van de oorspronkelijke massa van de ster. Hij krimpt niet onder invloed van zijn eigen zwaartekracht vanwege de weerstand in zijn binnenste door elektronendegeneratie druk – een kwantumfenomeen.

Degeneratie druk kan alleen witte dwergen met een massa tot 1,4 keer de massa van de zon ondersteunen. Sterrestanten met een massa groter dan deze limiet (bekend als de Chandrasekhar-limiet) zijn ofwel neutronensterren ofwel zwarte gaten.

Gerelateerde termen:
• Zwart gat
• Neutronenster
• Sterevolutie
• Stellaire restanten
• Elektron
• Lichtkrachtklasse

"Stellaire restanten” is de verzamelnaam voor witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met een stellaire massa. Deze vertegenwoordigen het laatste stadium van de stellaire evolutie nadat een ster zowel de waterstofverbranding op de hoofdreeks heeft voltooid als de reuzengroepfase heeft doorlopen. Sterrestanten zijn zeer compact in vergelijking met sterren. Witte dwergen (het grootste type stellaire restanten) hebben ongeveer een zonnemassa aan materiaal in een object ter grootte van de aarde. Stellaire restanten genereren geen warmte door kernfusie in hun kern. In nauwe dubbelstersystemen kunnen stellaire restanten de bron zijn van nova's, Type Ia supernova's of (als twee stellaire restanten naar elkaar toe spiralen en botsen) uitbarstingen van zwaartekrachtgolven.

Gerelateerde termen:
• Dubbelster
• Zwart gat
• Reuzenster
• Waterstoffusie
• Hoofdreeks
• Neutronenster
• Nova
• Kernfusie
• Zonsmassa
• Ster
• Sterevolutie
• Supernova
• Witte dwerg
• Zwaartekrachtgolven
• Standaardkaars

Een ster is een bal van plasma – atoomkernen gescheiden van hun elektronen – die bij elkaar wordt gehouden door zijn eigen zwaartekracht en wordt verhinderd in te storten door de inwendige druk die het gevolg is van kernfusiereacties in de kern van de ster. Astronomen gebruiken, in een licht misbruik van de fysische terminologie, de termen ‘gas’ en ‘plasma’ vaak door elkaar en verwijzen daarom ook naar sterren als gasbollen. In de atmosfeer van een ster kan het plasma slechts gedeeltelijk geïoniseerd zijn en (afhankelijk van de temperatuur van de ster) zelfs enkele atomen bevatten.

De ster die het dichtst bij de aarde staat, is de zon.

In meer algemene zin wordt het woord ‘ster’ ook gebruikt voor protosterren waar nog geen kernfusie heeft plaatsgevonden, en voor sterresten zoals neutronensterren of witte dwergen, die twee mogelijkheden zijn (afhankelijk van de massa) voor wat sterren worden als ze de brandstof voor hun kernfusie hebben uitgeput. Dergelijke sterresten zijn niet simpelweg plasmakogels – een witte dwerg kan na miljarden jaren afkoelen kristalliseren tot een ongebruikelijke soort vaste stof, en neutronensterren vertonen een grote gelijkenis met gigantische atoomkernen.

Of ze nu met het blote oog of met telescopen voor zichtbaar licht worden bekeken, sterren zijn de meest opvallende objecten aan de nachtelijke hemel. In de kosmos worden ze meestal aangetroffen in sterrenstelsels, waarbij elke ster doorgaans vergezeld gaat van een of meer planeten. De studie van hoe sterren ontstaan en evolueren is een belangrijk deelgebied van de astrofysica.

Gerelateerde termen:
• Sterrenstelsel
• Neutronenster
• Kernfusie
• Plasma
• Sterrenresten
• Witte dwerg

Sirius, ook wel de Hondster of Alpha Canis Majoris genoemd, is de ster die voor ons het helderst aan de nachtelijke hemel schijnt. Hij bevindt zich op een afstand van 8,6 lichtjaar van ons in het sterrenbeeld Canis Major, vlakbij Orion. De heldere ster die wij kunnen zien is Sirius A, een ster van het spectrale type A. Sirius A heeft een door zwaartekracht gebonden metgezel, Sirius B, een witte dwergster die in zichtbaar licht erg zwak is, maar in röntgenstraling erg helder. Sirius B is te zwak en te dicht bij Sirius A om met het blote oog te kunnen zien.

Gerelateerde termen:
• A-type ster
• Dubbelster
• Greenwich Mean Time Zone (GMT)
• Witte dwerg
• Orion
• Röntgenstraling

Een nova is een ster die plotseling helderder wordt en vele malen helderder wordt dan voorheen. De naam is afgeleid van het Latijnse nova stella of nieuwe ster, dat in het vroegmoderne Europa werd gebruikt om heldere sterren te beschrijven die plotseling aan de hemel verschenen. Nova's zijn door veel verschillende culturen waargenomen als “gaststerren”.

Nova's worden veroorzaakt door witte dwergen die gas accumuleren van een nabije dubbelster. Dit gas hoopt zich op in de atmosfeer van de witte dwerg totdat het heet genoeg is om door kernfusie te ontbranden. Deze nucleaire vuurbal zorgt ervoor dat de witte dwerg vele malen helderder wordt.

In tegenstelling tot een Type Ia supernova blijft de witte dwerg na deze explosie intact. Dit betekent dat het hele proces opnieuw kan beginnen en de nova kan terugkeren.

Gerelateerde termen:
• Kernfusie
• Supernova
• Witte dwerg
• Standaardkaars

"Dwergster" is een synoniem voor een ster op de zogenaamde hoofdreeks: Sterren die in hun kern waterstof tot helium smelten. Sterren brengen het grootste deel van hun "leven" door als dwergster. Onze zon is een dwerg van middelbare leeftijd. Als sterrenkundigen het over zulke hoofdreekssterren hebben, zeggen ze meestal ook iets over de kleur, zoals ‘rode dwerg’ voor de meest voorkomende dwergsterren met een lage massa, of ‘gele dwerg’ voor sterren zoals onze zon.

Let op: In de sterrenkunde zijn er gevallen waarin de aanduiding "dwerg" verwijst naar objecten die volgens deze definitie geen dwergsterren zijn! Bruine dwergen zijn objecten met een massa van minder dan 8% van die van de zon, die nooit beginnen met het verbranden van waterstof in hun kern - een soort tussenklasse van "substellaire objecten" tussen het massabereik van sterren en dat van planeten. Witte dwergen, ook wel witte dwergsterren genoemd, zijn de compacte overblijfselen van sterren met een lage tot gemiddelde massa die hun nucleaire brandstof hebben verbruikt. Als onze zon het einde van zijn stellaire leven heeft bereikt, wordt hij een witte dwerg.

Gerelateerde termen:
• Bruine Dwerg
• Rode Dwerg
• Witte Dwerg