Glossarium astronomicum

Ook bekend als Edgeworth-Kuipergordel

De Kuipergordel is een band van kleine, ijzige objecten in het buitenste deel van het zonnestelsel, die zich voornamelijk buiten de baan van Neptunus bevinden. De meeste objecten bevinden zich op een afstand van 40 tot 48 astronomische eenheden van de zon. De objecten in de Kuipergordel zijn meestal klein, hoewel er ook enkele dwergplaneten te vinden zijn, waaronder Pluto. In tegenstelling tot de kleine hemellichamen en dwergplaneten in de asteroïdengordel bestaan de objecten in de Kuipergordel voornamelijk uit bevroren water, methaan en ammoniak.

Gerelateerde termen:
• Neptunus
• Pluto
• Zonnestelsel
• Oortwolk

De drie wetten die Johannes Kepler aan het begin van de 17e eeuw formuleerde, waren de eerste die de banen van de planeten beschreven als niet perfect cirkelvormig. De eerste wet stelt dat de planeten in een elliptische baan om de zon draaien, met de zon in een van de brandpunten. De tweede wet zegt dat het oppervlak dat wordt bestreken door een lijn tussen de planeet en de zon in een bepaald tijdsinterval van de baan gelijk is. Volgens de derde wet is het kwadraat van de tijd (T2) die een planeet nodig heeft om rond de zon te draaien evenredig aan de kubus van zijn halve lange as (a3, de halve lange as is een lengte die de grootte van de baan van de planeet rond de zon karakteriseert). Kepler ontdekte deze drie wetten door de waarnemingen van Mars te bestuderen die zijn mentor Tycho Brahe had uitgevoerd. Hij gebruikte de wetten om de meest nauwkeurige berekening te maken van de banen van de planeten die in zijn tijd bekend waren.

Gerelateerde termen:
• Ellips
• Baan
• Planeet
• Zonnestelsel

Ook bekend als K-ster

Een ster met spectraaltype “K”. Astronomen identificeren K-type sterren aan de hand van de aanwezigheid van zeer zwakke waterstoflijnen, maar sterke lijnen van ijzer- en mangaanatomen in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 3700 kelvin (K) en 5200 K. In vergelijking met andere sterren zien ze er voor het menselijk oog oranje-wit uit, tenzij interstellaire of atmosferische roodverkleuring een belangrijke rol speelt. Voorbeelden van K-type sterren zijn Aldebaran, in Stier, en Pollux, in Tweelingen.

Gerelateerde termen:
• Spectraaltype
• Ster
• Roodverkleuring
• Effectieve temperatuur
• Spectraallijn

Ook bekend als thermonucleaire fusie of fusie

Kernfusie is het proces waarbij de atoomkernen van lichtere elementen samensmelten tot de kern van een zwaarder element.

In het heelal speelt kernfusie twee belangrijke rollen. Ten eerste levert het de energie voor de straling die wordt uitgezonden door sterren zoals onze zon. Wanneer voldoende lichte atoomkernen fuseren, is de totale rustmassa van de resulterende kern iets kleiner dan de gecombineerde rustmassa's van de oorspronkelijke atoomkernen. Dit “massadeficit” komt overeen met de energie die vrijkomt bij de fusiereactie, volgens de beroemde formule van Einstein E=mc2, die massa m, energie E en de lichtsnelheid c met elkaar in verband brengt. In de kern van de zon bijvoorbeeld fuseren waterstofkernen tot helium en geven ze energie vrij in de vorm van straling en neutrino-deeltjes.

De tweede rol van kernfusie is dat deze verantwoordelijk is voor de productie van elementen in het heelal die complexer zijn dan waterstof en helium. Na de oerknal bestonden er in het heelal alleen waterstof, helium en sporen van lithiumkernen. Fusiereacties in de kernen van sterren, tijdens supernova-explosies en door explosies als gevolg van botsende neutronensterren, zijn de bron van (in wezen) alle overige zwaardere chemische elementen in het heelal. De chemische elementen die qua massa het grootste deel van het menselijk lichaam uitmaken, met name zuurstof en koolstof, zijn gevormd door kernfusie in de kern van sterren of tijdens supernova-explosies, wat aanleiding gaf tot de uitdrukking “we zijn sterrenstof”.

Gerelateerde termen:
• Waterstoffusie
• Kernsplijting
• Kern

Een krater is een cirkelvormige holte in het oppervlak van een vaste planeet, maan of ander klein object in de ruimte. Sommige kraters zijn vulkanisch, vooral op aarde en Venus, maar de meeste zijn inslagkraters, veroorzaakt door de inslag van een grote ruimterots of komeetkern. Er zijn tientallen inslagkraters op het oppervlak van de aarde en duizenden op de maan. De maria, de grote, donkere, cirkelvormige structuren op de maan, zijn gigantische inslagkraters die miljarden jaren geleden zijn gevormd en vervolgens zijn gevuld met lava, dat inmiddels is gestold.

Gerelateerde termen:
• Inslagkraters
• Maan

De term kosmos vat de grootsheid van alles samen en heeft diepe filosofische wortels. Hoewel de term kosmos synoniem wordt gebruikt met universum, zijn er subtiele verschillen. Kosmos komt van het Griekse woord kosmos, wat ruwweg harmonie of orde betekent, en is een allesomvattende term voor de geordende ordening van een systeem waarvan het universum deel uitmaakt. Men zou echter kunnen stellen dat het universum zelf een geordend systeem is en daarom de kosmos kan worden genoemd. Omdat geordende systemen tot op zekere hoogte kunnen worden beschreven door natuurkundige wetten, kan het woord 'kosmos' worden uitgebreid om het idee te omvatten van een wereld die kan worden verklaard door natuurkundige wetten.

Gerelateerde termen:
• Kosmologie
• Universum

Kosmologie is afgeleid van de Griekse woorden kosmos (harmonie of orde) en logos (gedachte of rede). Kosmologie als discipline heeft haar wortels in filosofie en religie; verschillende culturen over de hele wereld hebben hun eigen kosmologieën die gericht zijn op het interpreteren en begrijpen van het universum. In de loop der jaren heeft kosmologie zich ontwikkeld tot een nauwkeurige observatiewetenschap. Dit is mogelijk gemaakt door de ontwikkeling van geavanceerde observatoria op aarde en in de ruimte, samen met baanbrekend theoretisch werk en computersimulaties. Kosmologie als wetenschappelijk streven is gericht op het begrijpen van de evolutionaire geschiedenis, vorming, structuur en toekomstige evolutie van het universum als geheel op de grootste schaal, door de fundamentele fysische mechanismen die in het universum werkzaam zijn, te begrijpen.

Gerelateerde termen:
• Versnellend heelal
• Astronomie
• Astrofysica
• Oerknaltheorie
• Cepheide-variabele
• Cluster van sterrenstelsels
• Kosmologisch principe
• Kosmos
• Donkere energie
• Donkere materie
• Waarneembare heelal
• Algemene relativiteitstheorie
• Universum

Het kosmologisch principe vormt de basis voor de moderne kosmologie en is gebaseerd op observaties en een fundamentele aanname. Het stelt dat het heelal ruimtelijk gezien isotroop en homogeen is op grote schaal (schalen groter dan een paar honderd miljoen lichtjaar). Observaties op voldoende grote schaal laten zien dat het heelal er in elke richting hetzelfde uitziet; er is geen voorkeursrichting (isotroop). De fundamentele aanname, gebaseerd op het Copernicaanse principe (mensen nemen geen speciale plaats in het heelal in), is dat het heelal overal hetzelfde is (homogeen); er lijkt geen voorkeurslocatie te zijn. Het kosmologisch principe gaat gepaard met universaliteit, waarbij de natuurwetten en de fundamentele constanten overal in het heelal hetzelfde zijn: hier op aarde of in een verafgelegen sterrenstelsel.

Gerelateerde termen:
• Kosmologie
• Copernicaans principe

Kosmische straling bestaat uit energetische geladen deeltjes (bijv. protonen, kernen van zware elementen en elektronen) die zich door de kosmos bewegen.

Kosmische straling kan de atmosfeer van de aarde binnendringen. Primaire kosmische straling kan afkomstig zijn van de zon, het zonnestelsel, onze Melkweg of verre sterrenstelsels. Ze bestaan uit protonen (ongeveer 90%), heliumkernen (ongeveer 9%), zwaardere atoomkernen en elektronen (ongeveer 1%) en een zeer kleine hoeveelheid antimaterie. Licht afkomstig uit de kosmos is geen kosmische straling.

Als een energetische primaire kosmische straal de atmosfeer van de aarde binnendringt, kan deze interageren met atmosferische deeltjes en een groot aantal secundaire geladen deeltjes produceren, secundaire kosmische straling genaamd. De kosmische straling met de hoogste energie bestaat uit kerndeeltjes met een kinetische energie die gelijk is aan een tennisbal die met ongeveer 150 kilometer per uur beweegt. Zulke deeltjes met de hoogste energie zijn echter zeldzaam en hebben meestal een lagere energie.

Gerelateerde termen:
• Deeltje
• Astronomie
• Elektron

De kosmische microgolfachtergrondstraling (CMB) is de overgebleven elektromagnetische straling van toen het heelal ongeveer 380.000 jaar oud was en transparant werd voor licht. Het geeft informatie over de samenstelling, geometrie (vorm), evolutie en ontwikkeling van de structuur van het heelal. Het vroege dichte heelal bestond uit een "hete soep" van vrije deeltjes (protonen, neutronen, elektronen) en licht (fotonen). Voordat de CMB vrijkwam, zorgde de interactie van fotonen met vrije elektronen ervoor dat licht geen lange afstanden kon afleggen. De uitdijing en afkoeling van het heelal zorgden ervoor dat vrije elektronen zich met protonen konden verbinden om atomaire waterstof te vormen, en dat licht zich door het heelal kon voortplanten. De uitdijing heeft vervolgens de golflengte van deze fotonen uitgerekt, waardoor ze tegenwoordig detecteerbaar zijn in het microgolfgebied van het elektromagnetische spectrum.

Gerelateerde termen:
• Oerknaltheorie
• Kosmologie
• Donkere energie
• Microgolfstraling
• Elektron