Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

De aarde oefent een kracht uit die bekend staat als zwaartekracht, die alle objecten naar het middelpunt van de aarde trekt. Op of nabij het aardoppervlak ervaren we die kracht als een neerwaartse trekkracht op ons en alle andere objecten. Voor elk object wordt de sterkte van de neerwaartse trekkracht het gewicht van dat object genoemd. Op elke planeet is het gewicht van een object recht evenredig met de massa van het object, en in het dagelijks leven gebruiken we de termen gewicht en massa soms door elkaar. Wanneer we een weegschaal gebruiken, meet deze de kracht die erop wordt uitgeoefend. Als we stil op de weegschaal staan en niet aan een ander object duwen of trekken, is deze kracht ons gewicht, maar de weegschaal geeft ons het resultaat als een waarde voor onze massa, in kilogram, pond of een andere massa-eenheid. Maar als we op de maan zouden staan, of op het oppervlak van een andere planeet, zou onze massa nog steeds hetzelfde zijn, maar ons gewicht zou anders zijn, dus het is belangrijk om de twee termen uit elkaar te houden!

Gerelateerde termen:
• Zwaartekracht
• Massa

Terug naar de woordenlijst

Elk patroon dat zich door de ruimte voortplant met weinig of geen verandering is een golf. De stelling van Fourier laat zien hoe dergelijke voortbewegende patronen kunnen worden begrepen als de som van “elementaire golven”, elk een regelmatig patroon van zich herhalende maxima of minima, vergelijkbaar met een wiskundige sinusfunctie. De afstand tussen elk maximum van een dergelijke regelmatige elementaire golf en het volgende maximum wordt de golflengte van de golf genoemd. Verschillende soorten golfverschijnselen spelen een rol in de astronomie. Elektromagnetische straling, onze belangrijkste bron van informatie over astronomische objecten, is een golfverschijnsel, en in sommige observatietechnieken speelt die golfaard een belangrijke rol. Geluidsgolven spelen een rol bij de interne structuur van sterren. Zwaartekrachtgolven zijn naar voren gekomen als een nieuwe bron van informatie over astronomische objecten.

Gerelateerde termen:
• Frequentie
• Zichtbaar spectrum
• Zwaartekrachtgolven

Terug naar de woordenlijst

Elk patroon dat zich door de ruimte voortplant met weinig of geen verandering is een golf. De stelling van Fourier laat zien hoe dergelijke voortbewegende patronen kunnen worden begrepen als de som van “elementaire golven”, elk een regelmatig patroon van zich herhalende maxima of minima, vergelijkbaar met een wiskundige sinusfunctie. De afstand tussen elk maximum van een dergelijke regelmatige elementaire golf en het volgende maximum wordt de golflengte van de golf genoemd. Verschillende soorten golfverschijnselen spelen een rol in de astronomie. Elektromagnetische straling, onze belangrijkste bron van informatie over astronomische objecten, is een golfverschijnsel, en in sommige observatietechnieken speelt die golfkarakteristiek een belangrijke rol. Geluidsgolven spelen een rol bij de interne structuur van sterren. Zwaartekrachtgolven zijn naar voren gekomen als een nieuwe bron van informatie over astronomische objecten.

Gerelateerde termen:
• Frequentie
• Zichtbaar spectrum
• Zwaartekrachtgolven

Terug naar de woordenlijst

Op aarde is de zwaartekracht vrijwel constant en wijst deze naar wat wij ‘beneden’ noemen. Maar over grotere afstanden variëren de sterkte en richting van de zwaartekracht, en die verschillen worden getijdenkrachten genoemd. De aarde en de maan draaien bijvoorbeeld om een gemeenschappelijk zwaartepunt vanwege hun wederzijdse zwaartekracht, maar objecten aan de kant van de aarde die dichter bij de maan staan, worden iets sterker naar de maan toe versneld, terwijl objecten aan de andere kant van de aarde iets minder worden versneld. Het oceaanwater van de aarde volgt deze getijdenversnellingen en vormt “getijdenbulten” direct onder de maan en aan de andere kant, wat de getijden van de aarde veroorzaakt.

Gerelateerde termen:
• Zwaartekracht
• Getijdenvergrendeling

Terug naar de woordenlijst

Zie ook zonsverduistering

Een zonsverduistering vindt plaats wanneer de aarde, de maan en de zon op één lijn staan, met de maan tussen de aarde en de zon. Wanneer we vanaf het aardoppervlak kijken, bedekt de maanschijf de zonneschijf aan de hemel; vanuit de ruimte kunnen we de schaduw van de maan over de zonovergoten kant van de aarde zien bewegen.

Er zijn verschillende soorten zonsverduisteringen. Totale zonsverduisteringen, waarbij de schijf van de maan de zon volledig bedekt; gedeeltelijke zonsverduisteringen, waarbij zelfs bij maximale verduistering slechts een deel van de zonneschijf wordt bedekt; en ringvormige zonsverduisteringen, waarbij de maan verder weg staat dan gemiddeld en daardoor kleiner lijkt dan normaal, waardoor zelfs bij maximale verduistering een ring van de zonneschijf zichtbaar blijft.

Tijdens een totale zonsverduistering wordt het donkerste punt van de schaduw van de maan op de aarde de “umbra” genoemd, en de rand van de schaduw de “penumbra”. Waarnemers in de umbra zien een totale verduistering, terwijl waarnemers in de penumbra een gedeeltelijke verduistering zien.

Gerelateerde termen:
• Verduistering
• Maan
• Zon
• Schaduw

Terug naar de woordenlijst

Zie ook Maansverduistering

Beschrijving: Een maansverduistering vindt plaats wanneer de maan in de schaduw van de aarde komt. Dit kan alleen gebeuren wanneer de zon, de aarde en de maan zeer dicht bij elkaar staan, met de aarde direct tussen de zon en de maan. Daarom kan een maansverduistering alleen plaatsvinden op de nacht van een volle maan. Een totale maansverduistering vindt plaats wanneer de maan zich volledig in de schaduw van de aarde bevindt. Een gedeeltelijke maansverduistering vindt plaats wanneer de maan slechts gedeeltelijk door de schaduw van de aarde wordt bedekt. Het type en de duur van een maansverduistering hangt af van de precieze locatie van de maan in zijn baan rond de aarde op het moment van de verduistering.

Gerelateerde termen:
• Verduistering
• Schaduw

Terug naar de woordenlijst
De tijdzone waarin het historische Koninklijk Observatorium in Greenwich, Groot-Brittannië, zich bevindt, wordt de Greenwich Mean Time-tijdzone genoemd, of ook wel de West-Europese tijdzone. Historisch gezien was Greenwich Mean Time (GMT) de gemiddelde zonnetijd die werd bepaald in het Koninklijk Observatorium en die werd gebruikt als referentiepunt voor scheepschronometers aan boord van schepen. Navigators bepaalden de tijd van hun lokale middag (het hoogste punt boven de horizon dat de zon op een bepaalde dag bereikt) door observaties met behulp van een sextant of soortgelijk instrument en vergeleken deze met de GMT die door hun chronometer werd aangegeven; aan de hand van het verschil konden ze hun geografische lengtegraad bepalen. In het moderne systeem komt de tijd in de GMT-tijdzone overeen met de Universal Time Coordinated (UTC), geschreven als “UTC + 0h”.

Gerelateerde termen:
• Universele tijd (UT)

Terug naar de woordenlijst

De Grote Rode Vlek is een gigantische anticyclonale storm in de atmosfeer van Jupiter, gelegen op 22 graden ten zuiden van de evenaar. Met een lengte van ongeveer 15.000 kilometer (km) en een breedte van bijna 12.000 km is hij momenteel iets groter dan de aarde, hoewel hij in het verleden veel grotere afmetingen heeft bereikt. De windsnelheden binnen de Grote Rode Vlek kunnen meer dan 400 kilometer per uur (km/u) (250 mijl per uur (mph)) bedragen.

De reden voor de rode kleur is momenteel onbekend, hoewel er verschillende concurrerende hypothesen zijn. Een grote rode vlek op Jupiter werd in 1665 ontdekt door de astronoom Giovanni Cassini en werd een halve eeuw lang waargenomen. Er is echter een gat van een eeuw in de waarnemingen, dus het is niet bekend of deze vlek dezelfde is als die welke de afgelopen tweehonderd jaar is waargenomen.

Gerelateerde termen:
• Jupiter

Terug naar de woordenlijst

De gravitatieconstante is een van de belangrijkste constanten in het heelal. Deze werd voor het eerst genoemd door Isaac Newton. De constante maakt deel uit van de wet van Newton inzake de zwaartekracht, die aangeeft dat alle deeltjes met een massa alle andere deeltjes (die ook een massa hebben) aantrekken met een kracht die recht evenredig is met het product van de massa's van de deeltjes en omgekeerd evenredig met het kwadraat van de afstand tussen de objecten. De evenredigheidsconstante is de gravitatieconstante. De waarde van de gravitatieconstante is door middel van experimenten gemeten op 6,67 × 10^-11 kubieke meter per kilogram per seconde in het kwadraat m³ kg^-1 s^-2.

Gerelateerde termen:
• Zwaartekracht
• Massa

Terug naar de woordenlijst

Naast de elektromagnetische straling die de zon uitzendt, is er een constante stroom van geladen deeltjes die de zon verlaten, ook wel zonnewind genoemd.

Bepaalde soorten zonneactiviteit – zonnevlammen en de nog spectaculairdere coronale massa-uitbarstingen – kunnen plotseling en drastisch de hoeveelheid geladen deeltjes die de zon verlaten doen toenemen, waardoor een schokfront ontstaat in de zonnewind, dat zich naar buiten voortbeweegt.

Als delen van dat schokfront onze planeet bereiken, gaan ze een interactie aan met het magnetisch veld van de aarde, waardoor een geomagnetische storm ontstaat (ook wel zonnestorm genoemd).

De gevolgen variëren van onschadelijk – meer en mooiere poollichtverschijnselen (aurora's) – tot schadelijke interacties die satellieten kunnen beschadigen, uitzendingen kunnen verstoren en in extreme gevallen elektriciteitsnetwerken kunnen ontregelen.

Gerelateerde termen:
• Aurora
• Magnetische polen
• Deeltje
• Zonnevlam
• Zonnewind
• Ruimteweer
• Magnetisch veld