Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Neptunus is de achtste en verste grote planeet vanaf de zon. Net als zijn buurplaneet Uranus is Neptunus een ijsreus. De straal van Neptunus is iets minder dan 25.000 kilometer (km), iets minder dan vier keer de straal van de aarde. Neptunus heeft een vaste rotskern die omgeven is door een laag van water, methaan en ammoniak onder hoge druk. In het vroege buitenste zonnestelsel waren deze chemicaliën bevroren en klonterden ze samen op de jonge Neptunus, vandaar de naam “ijzige reus”. De buitenste atmosfeer van Neptunus is een dikke, gezwollen laag waterstof en helium.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 4,5 miljard km, ongeveer 30 astronomische eenheden (afstanden tussen de aarde en de zon). Neptunus heeft minstens 14 manen en een vaag ringsysteem. Als buitenste grote planeet speelt de zwaartekracht van Neptunus een cruciale rol bij het vormgeven van de banen van kleinere hemellichamen in de Kuipergordel.

Neptunus is niet zichtbaar met het blote oog. Hij werd voor het eerst geïdentificeerd vanwege het effect dat zijn zwaartekracht heeft op de baan van Uranus. De wiskundigen John Couch Adams en Urbain Le Verrier voorspelden beiden het bestaan en de locatie van Neptunus in het begin van de jaren 1840. Op basis van de berekeningen van Le Verrier ontdekte Johann Gottfried Galle Neptunus voor het eerst in 1846. Neptunus is vernoemd naar de Romeinse god van de zee.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Reuzenplaneet
• IJsreus
• Kuipergordel
• Buitenplaneten
• Zonnestelsel
• Uranus

Terug naar de woordenlijst

Mercurius is de planeet die het dichtst bij de zon staat en de kleinste van de acht grote planeten in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van ongeveer 2500 kilometer (km), wat iets groter is dan de maan van de aarde. De massa van Mercurius is 0,055 keer die van de aarde. Door de korte afstand is de zon vanaf Mercurius zeven keer zo helder en wordt het oppervlak van Mercurius sterk beïnvloed door de zonnewind. De zeer dunne exosfeer bestaat uit materiaal dat door deze interactie is ontstaan, plus materie die door veelvuldig vallende objecten van het oppervlak is weggeblazen. De dunne atmosfeer kan de temperatuur van de planeet niet vasthouden, waardoor het oppervlak 's nachts extreem koud is (-180 graden Celsius) en overdag extreem heet (400 graden Celsius), en dus erg droog.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 58 miljoen km, ongeveer 0,39 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon), en het duurt iets minder dan 88 dagen om een baan te voltooien. Er zijn geen manen bekend die rond Mercurius draaien.

Omdat Mercurius dichter bij de zon draait dan de aarde, staat hij altijd dicht bij de zon aan de hemel. Mercurius is vernoemd naar de snelle Romeinse god van de boodschappers, vanwege zijn snelle beweging aan de hemel. Twee ruimtesondes (Mariner 10 en MESSENGER) hebben Mercurius bezocht en de BepiColombo-missie zal halverwege de jaren 2020 aankomen.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Zonnestelsel
• Aardse planeet
• Synchrone rotatie

Terug naar de woordenlijst

Mars is de vierde planeet vanaf de zon in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, terrestrische planeet met een straal van iets minder dan 3400 kilometer (km), iets meer dan de helft van de straal van de aarde. Mars heeft een zeer dunne atmosfeer, een groot canyonsysteem en de hoogste berg in het zonnestelsel: een uitgedoofde vulkaan genaamd Olympus Mons. Er wordt aangenomen dat er vroeger vloeibaar water op Mars aanwezig was.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 228 miljoen km of 1,52 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Het duurt 687 dagen om een baan om de zon te voltooien. Mars heeft twee kleine manen, Phobos en Deimos.

De planeet is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Vanwege zijn roodachtige, roestige kleur wordt hij vaak de “rode planeet” genoemd.

Wetenschappers hebben in de loop der jaren vele landers naar Mars gestuurd om de samenstelling en atmosfeer van de planeet te bestuderen.

Gerelateerde termen:
• Astrobiologie
• Zonnestelsel
• Terrestrische planeet

Terug naar de woordenlijst

De drie wetten die Johannes Kepler aan het begin van de 17e eeuw formuleerde, waren de eerste die de banen van de planeten beschreven als niet perfect cirkelvormig. De eerste wet stelt dat de planeten in een elliptische baan om de zon draaien, met de zon in een van de brandpunten. De tweede wet zegt dat het oppervlak dat wordt bestreken door een lijn tussen de planeet en de zon in een bepaald tijdsinterval van de baan gelijk is. Volgens de derde wet is het kwadraat van de tijd (T2) die een planeet nodig heeft om rond de zon te draaien evenredig aan de kubus van zijn halve lange as (a3, de halve lange as is een lengte die de grootte van de baan van de planeet rond de zon karakteriseert). Kepler ontdekte deze drie wetten door de waarnemingen van Mars te bestuderen die zijn mentor Tycho Brahe had uitgevoerd. Hij gebruikte de wetten om de meest nauwkeurige berekening te maken van de banen van de planeten die in zijn tijd bekend waren.

Gerelateerde termen:
• Ellips
• Baan
• Planeet
• Zonnestelsel

Terug naar de woordenlijst

Jupiter is de grootste planeet in het zonnestelsel en de vijfde grote planeet vanaf de zon. Het is een gasreus met een straal van 71.300 kilometer (km), ongeveer 11 keer de straal van de aarde. De massa van Jupiter (318 keer de massa van de aarde) is groter dan die van alle andere planeten en kleinere hemellichamen in het zonnestelsel samen.

De typische afstand tot de zon is 778 miljoen km, ongeveer vijf astronomische eenheden (afstanden tussen de aarde en de zon), en het duurt iets minder dan 12 jaar om één baan te voltooien. In 2023 hebben astronomen meer dan 90 manen of natuurlijke satellieten ontdekt die rond Jupiter draaien.

De planeet is met het blote oog zichtbaar. De Engelse naam is afgeleid van de Romeinse koning van de goden. Met een kleine telescoop kunnen we wolkenbanden in verschillende kleuren en een gigantisch rood cirkelvormig stormgebied (de zogenaamde Grote Rode Vlek) zien. In de afgelopen decennia zijn er enkele ruimtesondes naar Jupiter gestuurd en in 2016 is het NASA-ruimtevaartuig Juno begonnen met het veel gedetailleerder onderzoeken van Jupiter en zijn manen.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Galileïsche manen
• Gasreus
• Reuzenplaneet
• Grote Rode Vlek
• Buitenplaneten
• Planeet
• Zonnestelsel

Terug naar de woordenlijst
De aarde is de derde planeet vanaf de zon en de op vier na grootste planeet in het zonnestelsel. Het is een rotsachtige, aardse planeet met een straal van ongeveer 6400 kilometer (km). Hij heeft een massa van ongeveer zes biljoen biljoen kilogram.

De typische afstand van de aarde tot de zon is ongeveer 150 miljoen kilometer. Dit wordt gedefinieerd als één astronomische eenheid. De aarde doet er 365,26 dagen over om rond de zon te draaien. De aarde heeft één natuurlijke satelliet, de maan.

Op aarde leven miljoenen soorten levende wezens, waaronder mensen; het is tot op heden de enige plek in het heelal waarvan bekend is dat er leven is. Men denkt dat de aarde ongeveer 4,54 miljard jaar geleden is ontstaan. De aarde heeft een atmosfeer en magnetosfeer die schadelijke straling tegenhouden en daardoor de vermenigvuldiging van levende organismen mogelijk maken. De aarde heeft ook veel oppervlaktewater (de enige planeet in het zonnestelsel die dit heeft), waardoor de aarde een blauwe kleur heeft.

Gerelateerde termen:
• Astronomische Eenheid
• Maan
• Zonnestelsel
• Aardse Planeet

Terug naar de woordenlijst
De asteroïdengordel bevindt zich in een gebied tussen de planeten Mars en Jupiter. In dit gebied draaien de dwergplaneet Ceres en een groot aantal voornamelijk kleine asteroïden, die voornamelijk uit gesteenten en mineralen bestaan. De asteroïdengordel wordt beschreven als de belangrijkste asteroïdengordel om hem te onderscheiden van andere kleine hemellichamen in het zonnestelsel, zoals de aardscheerders en de Trojaanse groep.

Gerelateerde termen:
• Asteroïde
• Wetten van Kepler
• Mars
• Aardscheerders
• Zonnestelsel
• Trojanen

Terug naar de woordenlijst
Beschrijving: Een asteroïde is een klein hemellichaam dat rond de zon of een andere ster of een restant van een ster draait. Asteroïden zijn vaste lichamen met verschillende samenstellingen: een aantal is rijk aan koolstof, sommige bevatten meer rotsachtig materiaal (silicaten) en andere bestaan voornamelijk uit metalen.

De meeste asteroïden zijn puinhopen die door de zwaartekracht bijeen worden gehouden, met hobbelige, onregelmatige vormen. Sommige asteroïden hebben manen – andere kleine asteroïden draaien eromheen.

Asteroïden zijn kleiner dan dwergplaneten (die genoeg massa hebben om door de zwaartekracht bijna rond te worden getrokken). Ze zijn groter dan meteoroïden; de ondergrens voor de grootte van een asteroïde ligt doorgaans tussen de één en tien meter in doorsnee. Als opwarming door de zon of ster ervoor zorgt dat het kleine hemellichaam gas en stof uitstoot, is het een komeet en geen asteroïde (hoewel het onderscheid niet altijd duidelijk is). Van oudsher werd de naam asteroïde gegeven aan elk astronomisch hemellichaam dat rond de zon draait en te klein was om met een telescoop te kunnen worden waargenomen. Omdat ze door een telescoop als sterachtige punten leken, werden ze asteroïden genoemd, naar het Griekse woord voor sterachtig.

Gerelateerde termen:
• Asteroïdengordel
• Asteroïdenfamilie
• Komeetcoma
• Komeet
• Komeetstaart
• Aardscheerders
• Zonnestelsel
• Trojanen
• Klein zonnestelsellichaam