Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst
Sterevolutie beschrijft het verouderingsproces van sterren en hoe ze veranderen tijdens hun levenscyclus. In tegenstelling tot in de evolutionaire biologie verwijst sterrenevolutie niet naar veranderingen in eigenschappen tussen verschillende generaties sterren.

Sterren brengen het grootste deel van hun leven door in de hoofdreeksfase van stellaire evolutie, waarbij ze waterstof in hun kern tot helium fuseren en energie vrijgeven. Naarmate een ster ouder wordt en de waterstof in zijn kern opraakt, zal de kern samentrekken en mogelijk zo heet worden dat heliumfusie begint. Afhankelijk van de massa van de ster kan dit ertoe leiden dat de ster evolueert tot een reus of superreus. In sommige reuzen en superreuzen produceert fusie steeds zwaardere elementen.

Sterren met een initiële massa tussen de helft en acht keer de massa van onze zon zullen uiteindelijk kernen van koolstof, zuurstof en/of neon hebben, terwijl de fusie van waterstof en helium doorgaat in schillen rond de kern, waardoor ze een gelaagde ui-achtige structuur krijgen. Uiteindelijk zullen ze hun buitenste lagen verliezen, die een planetaire nevel gaan vormen, waardoor alleen de kern overblijft als een kleine, helderwitte dwerg. Sterren met een massa van meer dan acht zonsmassa's blijven zwaardere elementen fuseren totdat de kernen in hun kern zijn gefuseerd tot ijzer. Verdere fusie kan dan geen extra energie vrijmaken. Dit veroorzaakt een supernova-explosie, die een zeer compacte neutronenster achterlaat of, in het geval van zeer massieve sterren, een zwart gat.

Zowel planetaire nevels als supernova-explosies stoten materie van sterren uit in het interstellaire medium. In bepaalde andere fasen van hun evolutie stoten veel sterren ook massa uit door middel van sterrenwinden, extreme pulsaties of explosies. De uitgestoten materie is verrijkt met zware elementen als gevolg van de kernfusie en, in het geval van een explosie, van kernreacties tijdens de explosie zelf. Dit verrijkte materiaal kan worden opgenomen in toekomstige generaties sterren.

De evolutie van sterren tijdens al deze fasen kan worden beïnvloed door interactie met een begeleider in een meervoudig sterrenstelsel.

Gerelateerde termen:
• Zwart gat
• Hoofdreeks
• Neutronenster
• Kernfusie
• Planetaire nevel
• Sterrenresten
• Supernova
• Witte dwerg
• Interstellair medium

Terug naar de woordenlijst

De geboorte van een ster is het resultaat van de gravitationele ineenstorting van koude en dichte gebieden, zogenaamde kernen, binnen reusachtige moleculaire wolken, die vooral in de spiraalarmen van sterrenstelsels voorkomen. Stervorming omvat complexe fysische processen, die zich op verschillende schaalniveaus voltrekken en het gevolg zijn van de effecten van zwaartekracht, druk, straling, magnetische velden, turbulentie, chemie, enz., waarvan sommige nog steeds niet goed worden begrepen. Afhankelijk van de massa van de moederwolk en de accretieprocessen tijdens de vormingsfasen kan de massa van de ster variëren van 0,08 tot enkele honderden zonsmassa's. De meeste sterren ontstaan niet geïsoleerd, maar als onderdeel van een sterrencluster. Tijdens de vormingsfasen bouwt zich rond de centrale ster een protosterrenschijf op, die uiteindelijk het bouwmateriaal levert voor de vorming van planeten.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Gas
• Protoster
• Zonsmassa
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Ster
• Sterrenhoop
• Sterevolutie
• Magnetisch veld

Terug naar de woordenlijst

Sterrenclusters zijn groepen sterren waarvan alle samenstellende sterren zich in hetzelfde gebied van de hemel bevinden, met een vergelijkbare afstand tot ons, een vergelijkbare chemische samenstelling en beweging, en vaak ongeveer dezelfde leeftijd hebben. De sterren in de cluster zijn waarschijnlijk ontstaan uit dezelfde moederwolk van gas. De dichtheidsverdeling kan centraal geconcentreerd en bolvormig zijn, of complexere vormen hebben. Ze worden grofweg in twee soorten ingedeeld: open sterrenclusters en bolvormige clusters. Open clusters zijn jonger (enkele miljoenen tot ongeveer 4-5 miljard jaar), bestaan uit honderden tot duizenden sterren en kunnen gas- en stofresten van de moederwolk bevatten. In de Melkweg worden open clusters meestal aangetroffen in de galactische schijf. Bolvormige sterrenhopen behoren tot de oudste entiteiten, waarvan de meeste meer dan 10 miljard jaar oud zijn. Het zijn centraal geconcentreerde, bolvormige sterrenhopen die duizenden tot miljoenen sterren bevatten. In de Melkweg worden bolvormige sterrenhopen meestal aangetroffen in de galactische halo.

Gerelateerde termen:
• Galactische schijf
• Galactische halo
• Bolvormige sterrenhoop
• Melkweg
• Ster
• Stervorming
• Open sterrenhoop

Terug naar de woordenlijst

Een Messier-object is een van de 110 objecten die in 1781 voor het eerst door Charles Messier en Pierre Méchain werden gecatalogiseerd. Messier en Méchain waren op zoek naar kometen, die er wazig en uitgestrekt uitzien, maar vonden veel wazige, uitgestrekte objecten die niet leken te bewegen. Ze catalogiseerden deze objecten om geen observatietijd aan ze te verspillen als ze ze opnieuw zouden waarnemen. Deze wazige, uitgestrekte objecten buiten ons zonnestelsel werden bekend als “nevels”.

In zijn huidige vorm bevat de catalogus 55 sterrenclusters, 39 sterrenstelsels, 11 echte nevels en vijf sterrengroepen. Deze objecten zijn favoriete observatiedoelen voor amateurastronomen. Wat voor de ene astronoom afval is, is voor de andere een schat. Messier-objecten worden vaak aangeduid met hun catalogusnummer, voorafgegaan door de letter ‘M’. Zo wordt het spiraalvormige sterrenstelsel Messier 101 vaak aangeduid als M101.

Gerelateerde termen:
• Sterrenstelsel
• Nevel
• Sterrenhoop