Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als M-ster

Een ster met spectraaltype “M”. Astronomen identificeren M-type sterren aan de hand van de aanwezigheid van moleculaire absorptiebanden, voornamelijk van titaanoxide, in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 2500 kelvin (K) en 3700 K. In vergelijking met andere sterren zien ze er voor het menselijk oog rood uit. Hoofdreekssterren met spectraaltype M staan bekend als rode dwergen. M-type sterren kunnen ook rode reuzen of rode superreuzen zijn; deze klassen bestaan voornamelijk uit M-sterren, maar omvatten ook enkele K-type sterren en enkele meer exotische soorten sterren met sterke spectrale kenmerken van koolstof. Betelgeuze in Orion is een M-type superreus.

Gerelateerde termen:
• Hoofdreeks
• Molecuul
• Rode dwerg
• Rode reus
• Rode superreus
• Spectraaltype
• Spectrum
• Roodverkleuring
• Effectieve temperatuur
• Lichtkrachtklasse

Terug naar de woordenlijst
Superreuzen zijn de grootste en helderste sterren. Ze kunnen honderden keren groter zijn dan de zon en vele duizenden keren helderder. Ze bevinden zich in het bovenste gedeelte van het Hertzsprung-Russell-diagram met absolute visuele magnitudes tussen −3 en −8. Het temperatuurbereik van superreussterren loopt van ongeveer 3400 kelvin (K) tot meer dan 20.000 K. Het zijn ofwel massieve sterren ofwel sterren die zich in een zeer late fase van hun evolutie bevinden. Superreussterren kunnen worden geïdentificeerd op basis van hun spectra, met kenmerkende lijnen die gevoelig zijn voor hoge helderheid en lage oppervlaktetractie: deze spectraallijnen zijn smal in vergelijking met de breedte van lijnen in kleinere sterren. Typische voorbeelden van superreussterren zijn Betelgeuze in Orion en de Cepheïde-variabelen.

Gerelateerde termen:
• Reuzenster
• Rode superreus
• Sterevolutie
• Lichtkrachtklasse

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als M-superreus

Een rode superreus is een ster met een relatief koel oppervlak, maar met een straal die doorgaans honderden of zelfs duizenden keren zo groot is als die van een hoofdreeksster zoals onze zon. Door de lagere temperatuur ziet het oppervlak er roodachtig uit, terwijl de grote diameter ervoor zorgt dat de ster aanzienlijk helderder schijnt dan onze zon.

Rode superreuzen worden op dezelfde manier gevormd als rode reuzen, maar dan uit voorlopers die aanzienlijk zwaarder zijn. Beide soorten waren oorspronkelijk hoofdreekssterren, dat wil zeggen sterren zoals onze zon die via kernfusie waterstof in hun kern omzetten in helium (hoewel rode superreuzen een veel grotere massa hebben dan de zon). Wanneer een dergelijke ster geen waterstofbrandstof meer heeft, begint hij helium om te zetten in zwaardere elementen. Op dat moment zet de ster uit, waarbij het oppervlak afkoelt, en door de toegenomen omvang wordt de ster helderder. De resterende levensduur van rode superreuzen bedraagt slechts enkele tienduizenden jaren.

Voorbeelden van rode superreuzen zijn Betelgeuze, in Orion, en Antares, in Scorpius. Net als rode reuzen zijn rode superreuzen gevoelig voor pulsatie en massaverlies. De meeste, mogelijk alle, rode superreuzen eindigen in een supernova-explosie, waarbij ze een groot deel van hun gas uitstoten en hun kernen instorten tot neutronensterren of zwarte gaten.

Gerelateerde termen:
• Hoofdreeks
• Rode reus
• Spectraaltype
• Ster
• Sterevolutie
• Supernova
• M-type ster
• Orion

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als M-reus

Een rode reus is een ster met een relatief koel oppervlak, maar met een diameter die doorgaans tientallen, of soms honderden keren groter is dan die van een hoofdreeksster zoals onze zon. Door de relatief lage temperatuur ziet het oppervlak er roodachtig uit, terwijl de grote diameter ervoor zorgt dat de ster aanzienlijk helderder schijnt dan onze zon. Rode reuzen waren oorspronkelijk hoofdreekssterren, dat wil zeggen sterren zoals de zon die via kernfusie waterstof in hun kern omzetten in helium. Wanneer een dergelijke ster geen waterstofbrandstof meer heeft, begint hij helium om te zetten in zwaardere elementen. Op dat moment zet de ster uit, waarbij het oppervlak afkoelt, en door zijn grotere omvang wordt de ster helderder. De zon zal over miljarden jaren de fase van rode reus ingaan, op dat moment zal het leven op aarde waarschijnlijk niet meer bestaan.

Voorbeelden van rode reuzen zijn Arcturus in het sterrenbeeld Boötes en Mira in het sterrenbeeld Cetus. Rode reuzen zijn instabiel door pulsatie (een oscillatie waarbij de ster herhaaldelijk kleiner en groter wordt) en kunnen door deze pulsatie in helderheid variëren. De ster Mira is een extreem voorbeeld dat in helderheid kan variëren met een factor 1000. In de spectrale classificatie die door astronomen wordt gebruikt, zijn rode reuzen meestal van het spectrale type M, en sommige zijn van het spectrale type K. Rode reuzen lijken op zogenaamde rode superreuzen, maar hebben een lagere massa.

Gerelateerde termen:
• Hoofdreeks
• Rode superreus
• Ster
• Stellaire evolutie
• Supernova
• M-type ster

Terug naar de woordenlijst

Beschrijving: Reuzensterren, kortweg reuzen, zijn sterren die ongewoon groot en helder zijn in vergelijking met andere sterren van dezelfde kleur. Sterren beginnen niet als reuzen, maar worden in verschillende stadia van hun evolutie af en toe reuzen.

Voor de meeste sterren die geen reuzen zijn, bestaat er een direct verband tussen hun kleur en hun helderheid (dat wil zeggen de energie die ze in de loop van de tijd uitstralen). Deze sterren worden ‘hoofdreekssterren’ genoemd en hun energie-uitstraling wordt aangedreven door de kernfusie van waterstof tot helium in hun kern. Wanneer de waterstofvoorraad in de kern uitgeput is, gaat de waterstoffusie door in een schil rond de kern en zet de ster uit, waardoor hij veel helderder en roder wordt. Uiteindelijk kan de temperatuur in het centrum zo hoog worden dat kernfusie van elementen die zwaarder zijn dan waterstof mogelijk wordt, wat een extra energiebron voor de ster oplevert. Tijdens deze omzetting zwellen dergelijke sterren op tot een veel grotere omvang, koelen ze af en worden ze roder, en worden ze over het algemeen veel helderder – ze worden wat bekend staat als rode reuzensterren, kortweg rode reuzen. De zon zal bijvoorbeeld honderden keren groter en helderder zijn, maar ook veel koeler wanneer ze uitzet en een rode reuzenster wordt. Bij sterren met een andere massa zien we in aanvullende, vaak kortstondige evolutiefasen dat deze sterren blauwe reuzen worden, of zelfs nog helderdere rode of blauwe superreuzen.

Reuzen worden ingedeeld in helderheidsklasse III, helderder dan subreuzen (klasse IV) maar minder helder dan heldere reuzen (klasse II) en superreuzen (klasse I).

Over het algemeen zijn reuzensterren zeldzaam. Dit komt door de relatief korte duur van de reuzenfase (voor een ster als de zon een paar honderd miljoen jaar tegenover tien miljard jaar in de hoofdreeks). Maar gezien hun hoge lichtkracht zijn ze aanzienlijk oververtegenwoordigd onder de sterren die met het blote oog aan de nachtelijke hemel zichtbaar zijn.

Voorbeelden van rode reuzen zijn Arcturus, in het sterrenbeeld Boötes, en Mira, in Cetus.

Gerelateerde termen:
• Kernfusie
• Rode reus
• Ster