Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst
In de natuurkunde is gas een toestand van materie waarin moleculen of atomen losjes aan elkaar gebonden zijn, waardoor een constante, chaotische beweging mogelijk is, waarbij atomen en moleculen met verschillende snelheden alle kanten opgaan. De lucht die we inademen is een mengsel van gassen zoals moleculaire stikstof en zuurstof. De gemiddelde bewegingsenergie is een maat voor de temperatuur van het gas. Het belangrijkste effect dat verantwoordelijk is voor de druk van een gas (die bijvoorbeeld op de wanden van een container wordt uitgeoefend) is dat gasdeeltjes tegen die wanden botsen en terugkaatsen. In de astronomie kan men gassen tegenkomen als bestanddelen van interstellaire gaswolken, gigantische moleculaire wolken, intergalactisch gas of het gas van een planetaire atmosfeer. In een licht verkeerd gebruik van taal verwijzen astronomen ook naar plasma (waarbij de atomen in kwestie geïoniseerd zijn) als gas – bijvoorbeeld wanneer ze sterren “gasbollen” noemen of verwijzen naar gas dat in een accretieschijf wervelt.

Gerelateerde termen:
• Accretieschijf

Terug naar de woordenlijst
Wanneer een astrofysisch object materie accreteert, kan de invallende materie niet rechtstreeks op het object vallen, tenzij deze zich al rechtstreeks naar het aantrekkende object beweegt. Naarmate het invallende object dichter bij het aantrekkende object komt, neemt de component van zijn snelheid die loodrecht staat op de lijn tussen het object en het aantrekkende object toe als gevolg van het behoud van impulsmoment.

In veel gevallen verzamelt de invallende materie zich in een zogenaamde accretieschijf: een wervelende schijf van gas en stof rondom het aantrekkende object. Vanaf de binnenrand van de schijf kan materie op het centrale object vallen. Bij een compact centraal object zal materie die op de accretieschijf valt tijdens het vallen een enorme hoeveelheid energie hebben opgedaan. Omdat deze energie in de schijf wordt opgeslagen, kan de schijf opwarmen tot temperaturen van honderdduizenden of zelfs miljoenen kelvin. Accretieschijven rond de superzware zwarte gaten in het centrum van sommige sterrenstelsels leveren de energie voor actieve galactische kernen (AGN). Deze extreem heldere objecten kunnen helderder zijn dan alle sterren in hun gaststerrenstelsel samen.

Accretieschijven komen voor in verschillende astrofysische situaties, zoals rond superzware zwarte gaten, sterresten, gammastraaluitbarstingen of protosterren.

Gerelateerde termen:
• Actieve galactische kern
• Zwart gat
• Neutronenster
• Protoster
• Stellaire restanten
• Superzwaar zwart gat
• Accretie
• Gammastraaluitbarsting

Terug naar de woordenlijst

Een zwart gat is een gebied in de ruimte waar de zwaartekracht zo groot is dat niets, zelfs geen licht, eraan kan ontsnappen.

Veel sterrenstelsels, waaronder de Melkweg, hebben een groot zwart gat (een superzwaar zwart gat) in hun centrum.

Astronomen denken dat kleinere zwarte gaten ontstaan wanneer een zware ster aan het einde van zijn leven instort. Astronomen kennen de oorsprong van superzware zwarte gaten echter nog niet.

De buitengrens van een zwart gat staat bekend als de waarnemingshorizon.

In de buurt van zwarte gaten is de natuurkunde zo extreem dat de tijd veel langzamer verloopt (vergeleken met een waarnemer ver van het zwarte gat) en rond kleinere zwarte gaten worden objecten uitgerekt en aan stukken gescheurd. Materie die naar een zwart gat valt, vormt een accretieschijf. Dit kan vaak gepaard gaan met jets van materie die vanuit deze schijf worden uitgestoten. Accretieschijven van zwarte gaten vormen de energiebron van quasars en andere actieve galactische kernen (AGN's), evenals van vele andere röntgenbronnen.

Gerelateerde termen:
• Actieve galactische kern
• Quasar
• Sagittarius A*
• Accretieschijf