Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als bolhoop

Een bolvormige sterrenhoop is een enorme, bolvormige en dicht opeengepakte groep sterren die door zwaartekracht bij elkaar wordt gehouden en al miljarden jaren stabiel is. In de Melkweg bestaan bolvormige sterrenhopen uitsluitend uit zeer oude sterren (over het algemeen tussen de 11 en 13 miljard jaar oud). Bolvormige sterrenhopen behoren tot de oudste objecten in de Melkweg. Bij de meeste bolvormige sterrenhopen zijn alle sterren ongeveer tegelijkertijd ontstaan, hoewel enkele bolvormige sterrenhopen sporen vertonen van meerdere generaties sterren. De Melkweg telt ongeveer 160 bolvormige sterrenhopen (die zich meestal in de halo bevinden), terwijl reusachtige elliptische sterrenstelsels er vele duizenden kunnen hebben.

Gerelateerde termen:
• Melkweg
• Sterrenhoop
• Open sterrenhoop

Terug naar de woordenlijst

Buitenaards leven of alien life verwijst naar levensvormen die mogelijk buiten de aarde voorkomen en die niet op aarde zijn ontstaan.

Hoewel er tot op heden nog geen eenvoudige vormen van buitenaards leven zijn ontdekt, is het waarschijnlijk dat er op een aantal van de miljarden en miljarden exoplaneten in ons melkwegstelsel op vergelijkbare wijze leven is ontstaan. Astronomen schatten dat elke ster in ons sterrenstelsel gemiddeld meer dan één planeet heeft. Van een aantal van deze exoplaneten wordt verwacht dat ze vergelijkbare omstandigheden bieden als die waardoor hier op aarde leven kon ontstaan, met name vloeibaar water.

Net als op aarde wordt verwacht dat de aanwezigheid van bepaalde soorten leven de chemische samenstelling van de atmosfeer van zo'n planeet aanzienlijk zal veranderen, en een belangrijk doel van de sterrenkunde voor de komende decennia is dan ook om de aanwezigheid van leven te detecteren door de atmosferen van verre planeten te bestuderen. Het SETI-project (Search for Extraterrestrial Intelligence) zoekt daarentegen al lange tijd naar mogelijke radiosignalen van intelligent leven op andere werelden. In ons eigen zonnestelsel zouden de omstandigheden in de met ijs bedekte oceanen van Jupiters maan Europa en Saturnus' maan Enceladus leven mogelijk kunnen maken.

Gerelateerde termen:
• Astrobiologie
• Buitenaardse Intelligentie

Terug naar de woordenlijst

Buitenaardse intelligentie verwijst naar het mogelijke bestaan van andere intelligente entiteiten dan die op aarde.

Bij het zoeken naar buitenaardse intelligentie wordt onder andere gezocht naar radio- of andere signalen, maar veel van het huidige onderzoek is gericht op het vaststellen of de voorwaarden voor intelligent leven elders aanwezig zijn. Afgaande op het beschikbare bewijs zouden de noodzakelijke voorwaarden voor het ontstaan van leven op Aarde - een vaste planeet, op een afstand van zijn ster waar vloeibaar water op het oppervlak van de planeet kan bestaan, atomen zoals koolstof en zuurstof, en de omstandigheden om complexere moleculen te vormen - op talloze andere planeten in ons Melkwegstelsel en daarbuiten moeten bestaan. Het is geen onredelijke aanname dat er intelligent leven zou kunnen zijn ontstaan op tenminste enkele van die planeten, hoewel we geen solide basis hebben om de kans daarop in te schatten.

Sommige astronomen hebben radiosignalen gebruikt om te zoeken naar vermeende boodschappen als onderdeel van een zoektocht naar buitenaardse intelligentie (SETI). De snelheid van het licht als een fundamentele fysieke limiet betekent dat interstellaire reizen erg lang zouden duren, wat de mogelijkheid voor ons beperkt om in direct contact te komen met buitenaardse intelligenties.

Gerelateerde termen:
• Astrobiologie
• Buitenaards leven

Terug naar de woordenlijst

Een bruine dwerg is een object met een te lage massa om een ster te zijn, maar een te hoge massa om een planeet te zijn. Sterren worden gevoed door waterstoffusie in hun kern. Bruine dwergen hebben interne temperaturen die te laag zijn om waterstoffusie in stand te houden. Vroeg in hun leven kunnen bruine dwergen echter kortstondig deuterium, een zwaardere vorm van waterstof, fuseren. Deze deuteriumfusie wordt gebruikt om bruine dwergen van planeten te onderscheiden, maar is moeilijk waar te nemen. Bruine dwergen hebben doorgaans een massa tussen 1,2% en 8% van de massa van de zon (ongeveer 12-80 keer de massa van Jupiter) en zijn ongeveer even groot als Jupiter.

Jonge bruine dwergen hebben in hun buitenste regionen (effectieve temperatuur) vergelijkbare temperaturen als sterren met een lage massa (rode dwergen), maar omdat ze geen interne warmtebronnen hebben, koelen ze af naarmate ze ouder worden, met een enkele afkoeling tot een paar honderd graden Celsius.

Gerelateerde termen:
• Waterstof
• Waterstoffusie
• Jupiter
• Massa
• Planeet
• Rode dwerg
• Effectieve temperatuur
• Stellaire activiteit

Terug naar de woordenlijst
Een binair systeem is een configuratie van twee astronomische objecten van vergelijkbare grootte die om elkaar heen draaien onder invloed van hun eigen zwaartekracht. Dit kan een dubbelster zijn, waarbij twee sterren om elkaar heen draaien, of een dubbel zwart gat, waarbij beide objecten zwarte gaten zijn, of een dubbelstersysteem bestaande uit een zwart gat en een neutronenster. Objecten in een dubbelstersysteem draaien rond het massamiddelpunt van het systeem. Wanneer een van de objecten veel lichter is dan het andere, zoals een ster en een planeet, of een planeet en een maan, is het nog steeds gepast, maar minder gebruikelijk, om de term dubbelstersysteem te gebruiken.

Gerelateerde termen:
• Dubbelster
• Zwart gat
• Zwaartekracht
• Neutronenster
• Baan
• Planeet
• Ster

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als B-ster of B-ster

Een ster met spectraaltype "B". Astronomen identificeren B-type sterren door de aanwezigheid van neutrale heliumlijnen samen met waterstoflijnen in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 10.000 Kelvin (K) en 30.000 K. Vergeleken met andere sterren lijken ze blauwachtig wit voor het menselijk oog, tenzij interstellaire of atmosferische roodkleuring van belang is. Voorbeelden van B-type sterren zijn Regulus in Leeuw, Rigel in Orion en Spica in Maagd.

Verwante termen:
• Spectraaltype
• Ster
• Roodverkleuring
• Orion
• Spectraallijn

Terug naar de woordenlijst

De hoekdiameter van een object is de zichtbare diameter vanaf een specifieke locatie, gemeten als een hoek. De hoekdiameter wordt in de astronomie gebruikt als een manier om de grootte van hemellichamen aan de hemel uit te drukken.

De hoekdiameter neemt toe met de fysieke grootte van een object en neemt af naarmate een object verder weg is. De maan en de zon hebben bijvoorbeeld beide een hoekdiameter van ongeveer een halve graad vanaf de aarde.

De maan is ongeveer 400 keer kleiner dan de zon, maar lijkt even groot (ongeveer een halve graad in diameter), omdat de zon ongeveer 400 keer verder weg staat.

Terug naar de woordenlijst
Het Andromedastelsel is een spiraalstelsel zoals het onze, maar dan twee keer zo groot. Het is het enige stelsel in zijn soort dat met het blote oog zichtbaar is vanaf het noordelijk halfrond, maar alleen vanaf donkere plaatsen, ver weg van stadslicht. Het staat ook bekend als M31, naar de Franse astronoom Charles Messier, die een catalogus van 110 objecten met Andromeda op positie 31 maakte.

Gerelateerde termen:
• Andromeda
• Melkweg
• Messier-object
• Sterrenstelsel
• Spiraalvormig sterrenstelsel

Terug naar de woordenlijst

Lichtkracht is de energie-output per seconde van een stralend lichaam, zoals een ster. Het meest gebruikelijk is het gebruik voor elektromagnetische straling, in welk geval het bereik van golflengten of frequenties moet worden gespecificeerd. De stralingsenergie per seconde bij een specifieke frequentie of golflengte wordt “lichtkrachtdichtheid” genoemd. De lichtkracht over alle elektromagnetische golflengten wordt “bolometrische lichtkracht” genoemd. Andere vormen van lichtkracht zijn neutrino-emissie of materiaalstromen zoals jets.

In astronomische contexten wordt lichtkracht vaak uitgedrukt als een veelvoud van de lichtkracht van de zon, ook wel zonnelichtkracht genoemd.

Gerelateerde termen:
• Helderheid
• Elektromagnetische straling
• Frequentie
• Golflengte

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als elektromagnetisch spectrum

Toen 19^e-eeuwse natuurkundigen elektrische en magnetische verschijnselen beschreven, ontdekten ze dat patronen van elektrische en magnetische velden zich samen door de ruimte voortplanten met de snelheid van het licht, zelfs in situaties waar er geen elektrische ladingen in de buurt zijn. Deze golven staan bekend als elektromagnetische golven of elektromagnetische straling.

Elementaire elektromagnetische golven kunnen worden ingedeeld op basis van hun golflengte en het resulterende elektromagnetische spectrum omvat, van kortere naar langere golflengten: gammastralen, röntgenstralen, ultraviolet, zichtbaar licht, infrarood, submillimeter- en radiogolven (inclusief millimeter/microwaves). Elektromagnetische straling van verre astronomische objecten is de belangrijkste informatiebron voor astronomen over dergelijke objecten.

Verwante termen:
• Elektromagnetische kracht
• Gammastraal
• Infrarood (IR)
• Licht
• Microgolfstraling
• Ultraviolet
• Zichtbaar spectrum
• Submillimeterastronomie
• Röntgenstraling