Glossarium astronomicum

Ruimteweer

Ruimteweer beschrijft de in de tijd variërende omstandigheden in de buurt van de aarde die verband houden met de aanwezigheid van geladen deeltjes en de eigenschappen van het aardmagnetisch veld. Slecht ruimteweer, waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes uit de ruimte aankomen, kan radiocommunicatie bemoeilijken en, in het geval van een zonnestorm, zelfs schade toebrengen aan elektronica in ruimtevaartuigen of zelfs op de grond. Het wordt ook geassocieerd met wat ongetwijfeld de mooiste ruimteweersverschijnselen zijn: kleurrijke poollichten. Factoren die het ruimteweer beïnvloeden zijn kosmische straling, de toestand van de Van Allen-gordels van geladen deeltjes in het magnetisch veld van de aarde, de zonnewind van geladen deeltjes en gebeurtenissen zoals zonnevlammen en coronale massa-uitbarstingen die geladen deeltjes in de richting van de aarde lanceren.

Gerelateerde termen:

• Aurora
• Magnetische polen
• Deeltje
• Zonnewind
• Kosmische stralingsastronomie
• Elektron
• Magnetisch veld
• Coronale massa ejectie (CME)

Zonnewind

Ook bekend als Sterrenwind

De zonnewind is een stroom deeltjes, voornamelijk protonen en elektronen, die met een snelheid van maximaal 900 kilometer per seconde vanuit de zon naar buiten stroomt. De zonnewind is in wezen de hete zonnecorona die zich uitbreidt naar de interplanetaire ruimte.

Veel sterren hebben winden; koelere, magnetisch actieve sterren zoals de zon hebben winden die worden aangedreven door de hete corona's die door hun magnetische velden worden gecreëerd. Sommige warmere sterren hebben winden die worden aangedreven door hun enorme helderheid, waardoor deeltjes door stralingsdruk uit hun bovenste atmosfeer worden geduwd. Koele rode reuzen en superreuzen kunnen ook winden hebben die worden aangedreven door stralingsdruk. De algemene term voor een wind van een ster is een stellaire wind.

De bombardementen van deeltjes uit een zonnewind of stellaire wind kunnen schadelijk zijn voor elk leven dat op een planeet zou kunnen bestaan. Het magnetisch veld van de aarde beschermt het leven op het aardoppervlak tegen de schadelijke effecten van de zonnewind. De interactie tussen de zonnewind en het magnetisch veld van de aarde is de oorzaak van aurora's dicht bij de polen van de aarde.

Gerelateerde termen:

• Aurora
• Corona
• Magnetische polen
• Deeltje
• Ruimteweer
• Zon
• Elektron
• Magnetisch veld

Geomagnetische storm

Naast de elektromagnetische straling die de zon uitzendt, is er een constante stroom van geladen deeltjes die de zon verlaten, ook wel zonnewind genoemd.

Bepaalde soorten zonneactiviteit – zonnevlammen en de nog spectaculairdere coronale massa-uitbarstingen – kunnen plotseling en drastisch de hoeveelheid geladen deeltjes die de zon verlaten doen toenemen, waardoor een schokfront ontstaat in de zonnewind, dat zich naar buiten voortbeweegt.

Als delen van dat schokfront onze planeet bereiken, gaan ze een interactie aan met het magnetisch veld van de aarde, waardoor een geomagnetische storm ontstaat (ook wel zonnestorm genoemd).

De gevolgen variëren van onschadelijk – meer en mooiere poollichtverschijnselen (aurora's) – tot schadelijke interacties die satellieten kunnen beschadigen, uitzendingen kunnen verstoren en in extreme gevallen elektriciteitsnetwerken kunnen ontregelen.

Gerelateerde termen:

• Aurora
• Magnetische polen
• Deeltje
• Zonnevlam
• Zonnewind
• Ruimteweer
• Magnetisch veld

Corona

De corona van een ster is een gebied van extreem heet plasma met een lage dichtheid rond de atmosfeer van de ster, dat zich miljoenen kilometers de ruimte in kan uitstrekken. Elke ster met een redelijk sterk magnetisch veld, geproduceerd door een dynamo-effect wanneer geladen materie zich binnen de ster beweegt, heeft naar verwachting een corona. Observatie van de corona van onze zon met het blote oog is mogelijk tijdens een totale zonsverduistering, wanneer de corona zichtbaar wordt als een witachtig, onregelmatig gevormd gebied rond de verborgen zonneschijf. Meer in het algemeen wordt de vorm van de corona van een ster bepaald door de magnetische velden van de ster en de uitwaartse druk van het gas in de bovenste regionen. Stellaire corona's hebben zeer hoge temperaturen: met meer dan een miljoen kelvin is de corona van de zon veel heter dan het oppervlak van de zon.

Het mechanisme voor het verwarmen van de corona tot die temperatuur is onderwerp van lopend onderzoek, maar het lijkt duidelijk dat de magnetische velden die de corona vormen een belangrijke rol spelen. De vorm van de corona van de zon verandert op tijdschalen van seconden tot maanden, meestal als reactie op zonneactiviteit, zoals zonnevlammen die plasma in de corona uitstoten, of coronale massa-ejecties waarbij een aanzienlijke hoeveelheid geladen deeltjes vrijkomt.

De vorm verandert ook op een tijdschaal van jaren met wat de zonnecyclus wordt genoemd – de periodieke verandering in sterkte en oriëntatie van het magnetische veld van de zon, met een periode van bijna elf jaar. Verwacht wordt dat dergelijke veranderingen zich op analoge wijze ook in de corona's van andere sterren zullen voordoen.

Gerelateerde termen:

• Chromosfeer
• Zonnevlam
• Zonneprominentie
• Zonnewind>br> • Stellaire structuur

Komeetstaart

Wanneer een komeet zich dicht bij de zon bevindt, verwarmt de straling van de zon het oppervlak van de komeet. IJs op het oppervlak verandert in gas (het "sublimeert") en neemt rotsachtig, stoffig materiaal mee. Het resulterende mengsel vormt een wolk rond de kern van de komeet, de zogenaamde coma. Over het algemeen heeft een komeet twee staarten: De uitgestoten stofdeeltjes vormen de stofstaart van de komeet, die een karakteristieke gebogen vorm heeft. Deze bestaat uit stofdeeltjes die van het oppervlak vrijkomen en de komeet volgen in zijn baan rond de zon. Stofstaarten kunnen miljoenen kilometers of meer lang zijn. Ze reflecteren zonlicht en onder de juiste omstandigheden is hun witachtige, diffuse vorm verantwoordelijk voor het grootste deel van wat er te zien is wanneer een komeet met het blote oog zichtbaar is.

Een aanzienlijk deel van het gas wordt weggeblazen en geïoniseerd door de zonnewind – de elektrisch geladen deeltjes die door de zon worden uitgezonden. Deze ionen vormen de ionenstaart van de komeet, die doorgaans een blauwachtige kleur heeft. De ionenstaart wijst altijd recht van de zon af. Als de komeet zelf van de zon af beweegt, gaat de ionenstaart de komeet voor.

Gerelateerde termen:

• Komeetcoma
• Komeet
• Komeetkern

Aurora

Ook bekend als Aurorae

Een aurora is een vertoning van diffuus licht van variabele kleur in de atmosfeer van de aarde, voornamelijk in de poolgebieden. In het noorden staat het bekend als het noorderlicht of aurora borealis, in het zuiden als zuiderlicht of aurora australis. De aurorae variëren in kleur van blauw en paars tot groenachtig wit tot rood, komen voornamelijk voor op hoogtes van ongeveer 100 kilometer en vormen zich rond twee onregelmatige aurora-ovalen met de magnetische polen van de aarde als middelpunt. Ze ontstaan wanneer geladen deeltjes van de zonnewind of coronale massa-ejecties (CME's) gevangen raken in de magnetosfeer van de aarde, geconcentreerd worden door magnetische velden in de bovenste atmosfeer, en langs de magnetische veldlijnen van de aarde naar de polen spiraliseren. Hun interacties met atmosferische atomen en moleculen produceren de aurora-emissies. Dit effect wordt versterkt tijdens periodes van hoge zonneactiviteit. Aurora is ook waargenomen op andere planeten in het zonnestelsel, met name op Jupiter en Saturnus.

Gerelateerde termen:

• Magnetische polen
• Zonnecyclus
• Zonnewind
• Ruimteweer
• Magnetisch veld