Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Elektrische stromen produceren een omringende invloedszone die een magnetisch veld wordt genoemd. Op hun beurt ondervinden elektrisch geladen deeltjes die door een magnetisch veld bewegen een kracht, tenzij ze parallel aan het veld bewegen.

In de astronomie zijn er veel situaties waarin materie geïoniseerd is, waarbij de atomen worden gesplitst in geladen deeltjes (voor waterstof zijn dat protonen en elektronen). Het resulterende plasma kan magnetische velden produceren en daarmee in wisselwerking staan.

In het binnenste van sterren creëren bewegende plasmastromen een magnetisch veld door wat bekend staat als het dynamo-effect. Dicht bij het oppervlak van de ster kan dat magnetische veld leiden tot steractiviteit, zoals sterrenvlekken of zonnevlammen. Het magnetisch veld van een ster kan vlekken of zonnevlammen aan het steroppervlak veroorzaken, en stromen van geladen deeltjes, bekend als sterrenwinden, stromen langs magnetische veldlijnen vanuit de ster naar buiten. In het geval van de zon bereiken sommige van de geladen deeltjes die de zonnewind vormen de aarde, waar ze door het magnetisch veld van de aarde worden afgebogen naar de noord- en zuidpool van de aarde. Waar deze deeltjes de atmosfeer van de aarde doen gloeien, produceren ze het noorderlicht.

Er zijn nog tal van andere astrofysische situaties waarin magnetische velden een belangrijke rol spelen, van de ultrastarke magnetische velden van neutronensterren of in de buurt van zwarte gaten tot interstellaire magnetische velden die de grootschalige beweging van gas en plasma in een melkwegstelsel beïnvloeden.

Gerelateerde termen:
• Elektromagnetische kracht
• Geomagnetische storm
• Ionisatie
• Magnetische polen
• Zonnewind
• Elektron

Terug naar de woordenlijst
Ruimteweer beschrijft de in de tijd variërende omstandigheden in de buurt van de aarde die verband houden met de aanwezigheid van geladen deeltjes en de eigenschappen van het aardmagnetisch veld. Slecht ruimteweer, waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes uit de ruimte aankomen, kan radiocommunicatie bemoeilijken en, in het geval van een zonnestorm, zelfs schade toebrengen aan elektronica in ruimtevaartuigen of zelfs op de grond. Het wordt ook geassocieerd met wat ongetwijfeld de mooiste ruimteweersverschijnselen zijn: kleurrijke poollichten. Factoren die het ruimteweer beïnvloeden zijn kosmische straling, de toestand van de Van Allen-gordels van geladen deeltjes in het magnetisch veld van de aarde, de zonnewind van geladen deeltjes en gebeurtenissen zoals zonnevlammen en coronale massa-uitbarstingen die geladen deeltjes in de richting van de aarde lanceren.

Gerelateerde termen:
• Aurora
• Magnetische polen
• Deeltje
• Zonnewind
• Kosmische stralingsastronomie
• Elektron
• Magnetisch veld
• Coronale massa ejectie (CME)

Terug naar de woordenlijst

De aarde heeft een relatief eenvoudig magnetisch veld, ongeveer wat natuurkundigen een dipoolveld noemen, vergelijkbaar met dat van een speelgoedmagneetstaaf. Als je een kompasnaald zo ophangt dat deze vrij in alle richtingen kan bewegen, kun je de richting van het magnetisch veld van de aarde volgen. In de buurt van de evenaar is de richting van het veld bijna horizontaal, maar naarmate je dichter bij de noord- en zuidpool van de aarde komt, draait de richting naar beneden. Op de zogenaamde magnetische noord- en zuidpool staat de kompasnaald verticaal. De magnetische polen van de aarde vallen niet samen met de geografische polen van de aarde. Ze bewegen ook rond – momenteel ongeveer 50 kilometer per jaar – een effect waarmee navigators die een kompas gebruiken rekening moeten houden.

Gerelateerde termen:
• Rotatie van de aarde
• Wetenschappelijke methode
• Magnetisch veld
• Zuidpool