Glossarium astronomicum

Parallax

Parallax is de schijnbare verandering in de positie van een hemellichaam aan de hemel als gevolg van een verandering in het gezichtspunt van de waarnemer. De positieverandering aan de hemel, uitgedrukt als een hoek, wordt bepaald ten opzichte van de verste objecten die we kennen – historisch gezien verre sterren; in de moderne astronomie extreem verre objecten die quasars worden genoemd, die bepalend zijn voor wat het International Celestial Reference Frame wordt genoemd.

De hoek van de schijnbare positieverandering is omgekeerd evenredig aan de afstand van het object tot ons, waardoor parallaxmetingen een krachtig hulpmiddel zijn voor het bepalen van afstanden in onze kosmische omgeving (“parallaxmethode”). Voor objecten in het zonnestelsel kunnen gelijktijdige waarnemingen vanaf verschillende locaties op aarde nuttige parallaxwaarden opleveren. Voor sterren worden parallaxhoeken gegeven voor een standaardverschuiving van de positie van de waarnemer met één astronomische eenheid (de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon) loodrecht op de gezichtslijn.

Verschuivingen van de positie van de waarnemer van die omvang kunnen worden bereikt door waarnemingen te doen met een tussenpoos van enkele maanden, waarbij de aarde in de tussentijd langs haar baan rond de zon beweegt. Per definitie bevindt een object waarvan de parallaxhoek onder die omstandigheden 1 boogseconde is, zich op een afstand van 1 parsec (3,26 lichtjaar) van de aarde. Gedurende een jaar beschrijft de schijnbare positie van een ster aan de hemel een ellips, waarvan de halve lange as de parallaxhoek is.

De meest nauwkeurige sterrenparallaxen tot nu toe worden geleverd door de Gaia-missie van ESA, een ruimtetelescoop die speciaal voor die taak is ontworpen.

Gerelateerde termen:

• Jaarlijkse parallax

Jaarlijkse parallax

Gedurende een jaar, terwijl de aarde en alle astronomische waarnemers erop rond de zon reizen, verandert het perspectief van die waarnemers. Vergeleken met de achtergrond van de verste astronomische objecten aan de nachtelijke hemel, zorgt deze perspectiefverandering voor een verandering in de schijnbare positie van dichterbij gelegen astronomische objecten aan de nachtelijke hemel. Hierdoor lijken deze objecten in de loop van een jaar langs kleine ellipsen aan de nachtelijke hemel te bewegen, een effect dat bekend staat als jaarlijkse parallax.

De lange as van die ellips, uitgedrukt als een hoek, komt overeen met tweemaal de zogenaamde (jaarlijkse) parallaxhoek van het object. De parallaxhoek komt overeen met een verandering in de positie van de waarnemer met één astronomische eenheid (AE), dat wil zeggen met de gemiddelde afstand aarde-zon, of de verplaatsing van de aarde tussen twee astronomische waarnemingen die met een half jaar tussenpoos zijn uitgevoerd.

De afstandseenheid "parsec", een afkorting voor "parallax seconde", is zo gedefinieerd dat voor een ster op een afstand van één parsec van de aarde de jaarlijkse parallaxhoek één boogseconde bedraagt.

Gerelateerde termen:

• Parallax