Glossarium astronomicum

Röntgenstraling bestaat uit elektromagnetische golven die minder energie bevatten dan gammastraling, maar meer energie dan ultraviolette straling. Het röntgengedeelte van het spectrum wordt doorgaans gedefinieerd als het golflengtebereik tussen 10 picometer en 10 nanometer. Dit komt overeen met frequenties tussen ongeveer 30 petahertz en 30 exahertz. De energieën van de resulterende fotonen (lichtdeeltjes) liggen in het bereik tussen ongeveer 100 eV en 100 keV, waarbij gebruik wordt gemaakt van de eenheid “elektronvolt” die gebruikelijk is in de deeltjesfysica.

In de astronomie bereikt significante röntgenstraling ons doorgaans vanuit gebieden met gas of plasma bij zeer hoge temperaturen, hoger dan een miljoen kelvin. Voorbeelden hiervan zijn de corona van onze zon en de corona's van andere sterren, en ook de accretieschijven rond compacte objecten: gas dat naar een neutronenster of zwart gat valt en rondwervelt in een extreem hete schijf voordat het op of in het centrale object valt. Supernova-restanten zijn een andere veel voorkomende klasse van astronomische röntgenbronnen: wanneer een massieve ster aan het einde van zijn leven explodeert als een supernova, worden de buitenste lagen van de ster de ruimte in geslingerd. Wanneer dat weggeslingerde gas in contact komt met het omringende interstellaire medium, zullen schokeffecten de materie in het botsingsgebied tot hoge temperaturen verwarmen, wat resulteert in de productie van röntgenstraling.

Gerelateerde termen:
• Elektromagnetische straling
• Gammastraling
• Ultraviolet
• Golflengte

Deze tak van de astronomie houdt zich bezig met het bestuderen van bronnen van hoogenergetische geladen deeltjes in het heelal. Hierdoor kunnen astronomen de eigenschappen van deze bronnen bestuderen, evenals diverse andere daarmee samenhangende aspecten, zoals magnetische velden in het heelal. Kosmische straling kan worden waargenomen met behulp van methoden die vergelijkbaar zijn met die welke in de deeltjesfysica worden gebruikt, of door te zoeken naar flitsen van gammastraling die gepaard gaan met hoogenergetische geladen deeltjes die door de atmosfeer bewegen.

Gerelateerde termen:
• Actieve galactische kern
• Kosmische straling
• Gammastraling
• Kern
• Deeltje
• Deeltjesfysica
• Proton
• Supernova

Een pulsar is een snel roterende neutronenster waarvan de intense magnetische velden twee intense stralingsbundels in tegengestelde richtingen produceren. Deze straling kan door radiotelescopen worden gedetecteerd als een korte puls wanneer deze langs onze gezichtslijn trekt. Pulsars hebben een diameter van ongeveer 10-20 kilometer en een typische massa van ongeveer anderhalf keer die van onze zon. Ze draaien ongeveer één tot enkele honderden keren per seconde en kunnen fungeren als zeer nauwkeurige hemelse klokken. Sommige pulsars zijn gedetecteerd als bronnen van gammastraling of röntgenstraling.

Er zijn meer dan 3000 gedetecteerd in ons melkwegstelsel. Daarnaast zijn er ook ongeveer 30 gedetecteerd buiten de Melkweg, in de Magelhaense Wolken. Pulsars zijn nuttig als sondes voor het interstellaire medium, als test voor de algemene relativiteitstheorie en mogelijk ook voor het detecteren van zwaartekrachtgolven van samensmeltingen van zwarte gaten.

Gerelateerde termen:
• Gammastraling
• Neutronenster
• Radioastronomie
• Interstellair medium
• Magnetisch veld
• Röntgenstraling

Gammastralenfotonen zijn de meest energetische fotonen in het elektromagnetische spectrum, aangeduid met de Griekse letter “γ”. Gammastralenfotonen hebben over het algemeen een energie van meer dan 100 kilo-elektronvolt, meer dan 50.000 keer meer energie dan fotonen van zichtbaar licht, en hebben frequenties van ongeveer 3x1019 hertz of meer, en golflengten van minder dan 10 picometer (1 picometer is 10-12 m). Gammastraling wordt uitgezonden door de kernen van sommige radionucliden na radioactief verval. In de astronomie wordt gammastraling uitgezonden door de meest extreme supernova's als gammastralingsuitbarstingen, door actieve galactische kernen zoals blazars en door zonnevlammen. Gammastraling die door astronomische bronnen wordt uitgezonden, bereikt het aardoppervlak niet. Om gammastraling te bestuderen, is het daarom noodzakelijk om detectoren boven de atmosfeer van de aarde te plaatsen.

Gerelateerde termen:
• Actieve galactische kern
• Elektromagnetische straling
• Zonnevlam
• Ultraviolet
• Gammaflits