Glossarium astronomicum

Heliocentrisch model

De term heliocentrisch is afkomstig van het Griekse helios, wat ‘zon’ betekent, en kentro, wat ‘centrum’ betekent. In dit model van het zonnestelsel staat de zon in het centrum en draaien de planeten eromheen, ter vervanging van het geocentrische (aardgerichte) model. Hoewel het model wordt toegeschreven aan Copernicus in de 16e eeuw, ontwikkelde Aristarchus van Samos al in het oude Griekenland een heliocentrisch model en bespraken astronomen in India, Europa en de islamitische wereld dergelijke modellen al vóór Copernicus. Observationeel bewijs voor het heliocentrische model kwam door de telescopische waarnemingen van Venus door Galileo. Het oorspronkelijke heliocentrische model plaatste de zon in het geometrische centrum van het zonnestelsel; deze visie veranderde met de wiskundige formuleringen van Kepler op basis van de gegevens van Tycho Brahe, waarop Newton voortbouwde en uitbreidde met zijn wet van de zwaartekracht.

Gerelateerde termen:

• Geocentrisch model

Geocentrisch model

Vroege modellen van het heelal waren geocentrisch, waarbij de aarde in het centrum van de kosmos stond en de maan, de zon en de planeten om haar heen draaiden ten opzichte van de ‘vaste’ sterren. Geocentrische modellen bestonden in veel culturen in de oudheid naast heliocentrische modellen, waarin de zon in het centrum stond.

Een invloedrijk geocentrisch model is het Ptolemaeïsche systeem, genoemd naar Claudius Ptolemaeus, een astronoom uit de 2e eeuw. Dit werd meer dan duizend jaar lang het meest prominente model van de kosmos in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Aan het einde van de 16e eeuw begon een verschuiving naar een heliocentrisch model, dat gewoonlijk wordt geassocieerd met de naam van Nicolaus Copernicus.

Tegenwoordig weten we dat het zonnestelsel slechts een van de vele dergelijke systemen is, en zeker niet het centrum van het universum. In de praktijk worden geocentrische beschrijvingen van de hemel nog steeds gebruikt, maar alleen als een manier om te berekenen welke astronomische objecten op een bepaald moment vanaf een bepaalde locatie zichtbaar zijn.

Gerelateerde termen:

• Heliocentrisch model

Copernicaanse revolutie

De Copernicaanse revolutie verwijst naar de vervanging van het geocentrische (aardgerichte) model voor het visualiseren van het zonnestelsel door een heliocentrisch (zongericht) model. Het geocentrische model was bijna twee millennia lang de consensus in de Europese wetenschappelijke opvattingen, hoewel sommigen geloofden in een heliocentrisch model. Deze verschuiving vormde een eerste stap in de ontwikkeling van een nieuw model voor de bewegingen van planeten, manen, sterren en andere hemellichamen aan de hemel, die zich in de daaropvolgende eeuwen voltrok. Het geocentrische model wordt nog steeds gebruikt om concepten met betrekking tot de hemelbol uit te leggen. De Copernicaanse revolutie is vernoemd naar Nicolaus Copernicus, die in de 16e eeuw het heliocentrische model beschreef in zijn baanbrekende werk De revolutionibus orbium coelestium. Hoewel vaak wordt beweerd dat Immanuel Kant de eerste was die de term Copernicaanse revolutie gebruikte, is de juistheid van deze bewering omstreden.

Gerelateerde termen:

• Hemelsfeer
• Geocentrisch model
• Heliocentrisch model
• Copernicaans principe