Glossarium astronomicum

Een verklarende lijst met astronomische termen

Waterstof

- Geplaatst in glossarium-w door

Waterstof

Waterstof is het meest voorkomende en lichtste element in het heelal; het heeft de kleinste kernlading omdat het slechts één proton heeft. Wanneer waterstofatomen worden geëxciteerd, bijvoorbeeld door straling van een nabije hete ster, zenden ze licht uit in karakteristieke smalle delen van het spectrum.

Deze waterstofemissielijnen kunnen worden gebruikt om atomaire waterstof te detecteren: met name de waterstof-alfalijn, met zijn rijke rode kleur waardoor waterstofwolken in astronomische beelden prachtig rood verschijnen, en de 21 centimeter (cm) waterstoflijn, die kan worden gebruikt om grote gaswolken in kaart te brengen met behulp van radiotelescopen.

Gerelateerde termen:

• Proton

Heliumfusie

- Geplaatst in glossarium-h door

Heliumfusie

Ook bekend als thermonucleaire fusie of fusie

Kernfusie is het proces waarbij de atoomkernen van lichtere elementen samensmelten tot de kern van een zwaarder element.

In het heelal speelt kernfusie twee belangrijke rollen. Ten eerste levert het de energie voor de straling die wordt uitgezonden door sterren zoals onze zon. Wanneer voldoende lichte atoomkernen fuseren, is de totale rustmassa van de resulterende kern iets kleiner dan de gecombineerde rustmassa's van de oorspronkelijke atoomkernen. Dit “massadeficit” komt overeen met de energie die vrijkomt bij de fusiereactie, via de beroemde formule van Einstein E=mc2, die massa m, energie E en de lichtsnelheid c met elkaar in verband brengt. In de kern van de zon bijvoorbeeld fuseren waterstofkernen tot helium en geven ze energie vrij in de vorm van straling en neutrino-deeltjes.

De tweede rol van kernfusie is dat het verantwoordelijk is voor de productie van elementen in het heelal die complexer zijn dan waterstof en helium. Na de oerknal bestonden er alleen waterstof, helium en sporen van lithiumkernen in het heelal. Fusiereacties in de kernen van sterren, tijdens supernova-explosies en door explosies veroorzaakt door botsende neutronensterren, zijn de bron van (in wezen) alle overige zwaardere chemische elementen in het heelal. De chemische elementen die qua massa het grootste deel van het menselijk lichaam uitmaken, met name zuurstof en koolstof, zijn gevormd door kernfusie in de kern van sterren of tijdens supernova-explosies, wat aanleiding gaf tot de uitdrukking “we zijn sterrenstof”.

Gerelateerde termen: • Waterstoffusie • Kernsplijting • Kern

Bruine dwerg

- Geplaatst in glossarium-b door

Bruine dwerg

Een bruine dwerg is een object met een te lage massa om een ster te zijn, maar een te hoge massa om een planeet te zijn. Sterren worden gevoed door waterstoffusie in hun kern. Bruine dwergen hebben interne temperaturen die te laag zijn om waterstoffusie in stand te houden. Vroeg in hun leven kunnen bruine dwergen echter kortstondig deuterium, een zwaardere vorm van waterstof, fuseren. Deze deuteriumfusie wordt gebruikt om bruine dwergen van planeten te onderscheiden, maar is moeilijk waar te nemen. Bruine dwergen hebben doorgaans een massa tussen 1,2% en 8% van de massa van de zon (ongeveer 12-80 keer de massa van Jupiter) en zijn ongeveer even groot als Jupiter.

Jonge bruine dwergen hebben in hun buitenste regionen (effectieve temperatuur) vergelijkbare temperaturen als sterren met een lage massa (rode dwergen), maar omdat ze geen interne warmtebronnen hebben, koelen ze af naarmate ze ouder worden, met een enkele afkoeling tot een paar honderd graden Celsius.

Gerelateerde termen:

Waterstof
Waterstoffusie
Jupiter
Massa
• Planeet
• Rode dwerg
• Effectieve temperatuur
• Stellaire activiteit