Glossarium astronomicum

Uranus

Uranus is de zevende planeet vanaf de zon. Het is een ijsreus met een straal van ongeveer 25.000 kilometer (km), ongeveer vier keer de straal van de aarde. Uranus heeft een massa die 14,5 keer zo groot is als die van de aarde en een vaste rotskern die omgeven is door een laag van water, methaan en ammoniak onder hoge druk. In het vroege buitenste zonnestelsel waren deze chemicaliën bevroren. De jonge Uranus verzamelde deze “ijzen”, vandaar de naam “ijsreus”. De buitenste atmosfeer van Uranus is een dikke, gezwollen laag waterstof en helium. Zijn rotatieas is meer dan 90 graden gekanteld ten opzichte van het baanvlak. Uranus heeft een ringsysteem.

De typische afstand tot de zon is ongeveer 2,9 miljard km, ongeveer 19 astronomische eenheden (afstand tussen de aarde en de zon). Uranus doet er ongeveer 84 jaar over om een baan rond de zon te voltooien. De planeet heeft meer dan 25 bekende manen of natuurlijke satellieten.

Uranus is onder goede omstandigheden nauwelijks zichtbaar met het blote oog en werd daarom vóór de moderne tijd niet als planeet geïdentificeerd. In 1781 werd hij als zodanig geïdentificeerd door William Herschel. Het was daarmee de eerste planeet die sinds de oudheid werd ontdekt. Uranus is vernoemd naar de Griekse god van de hemel.

Gerelateerde termen:
• Astronomische eenheid
• Reuzenplaneet
• IJsreus
• Manen
• Neptunus
• Buitenplaneten
• Ring
• Zonnestelsel
• Rotatie

Terug naar de woordenlijst

De vier reuzenplaneten in ons zonnestelsel (Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus) – voor exoplaneten kunnen we dat nog niet zeggen – worden omringd door talloze kleine stukjes ijs of gesteente, variërend in grootte van micrometers tot meters, in de vorm van grote ringen. De meest spectaculaire ringen zijn die rond Saturnus: een ingewikkeld systeem van ringen, gescheiden door openingen. Een deel van die structuur is ontstaan door interactie met de grotere manen van Saturnus, en twee openingen zijn ontstaan door kleine manen die daarbinnen cirkelen. Er zijn verschillende hypothesen over hoe de ringen zijn ontstaan, waarvan de meeste betrekking hebben op een maan die door de zwaartekracht van Saturnus uit elkaar is getrokken of is weggevaagd. Er zijn schattingen dat de ringen van Saturnus over een paar honderd miljoen jaar zullen zijn verdwenen – wat volgens astronomische maatstaven niet erg lang is. Jupiter, Uranus en Neptunus hebben minder uitgesproken ringsystemen.

Gerelateerde termen:
• Reuzenplaneet
• Jupiter
• Neptunus
• Saturnus
• Getijde
• Uranus

Buitenplaneten

In ons zonnestelsel zijn Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus de buitenplaneten. Hun banen liggen buiten de asteroïdengordel en al deze planeten zijn zogenaamde reuzenplaneten, met een extreem dikke atmosfeer die voornamelijk uit waterstof bestaat. Hierdoor verschillen ze fysiek van de binnenplaneten, die elk een relatief klein rotsachtig lichaam zijn met een relatief dunne atmosfeer.

Planeten rond andere sterren dan onze zon vallen niet noodzakelijkerwijs in binnen- en buitenplaneten met vergelijkbare kenmerken – we kennen een aantal sterren met ten minste één gasreus, een ‘hete Jupiter’, in een nauwe baan.

Gerelateerde termen:
• Reuzenplaneet
• Jupiter
• Neptunus
• Saturnus
• Zonnestelsel
• Uranus
• Binnenplaneet

Terug naar de woordenlijst
In het zonnestelsel zijn er vier reuzenplaneten: Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. De laatste twee, Uranus en Neptunus, staan bekend als ijsreuzen. Ze hebben een vaste rotsachtige kern die omgeven is door een dikke laag water, ammoniak en methaan. Deze chemische stoffen bevinden zich in een vreemde, hoge druktoestand: niet helemaal vast, niet helemaal vloeibaar. De buitenste atmosfeer van beide planeten bestaat uit een dikke, donzige laag waterstof en helium.

In het vroege zonnestelsel, in de gebieden ver van de zon, was het koud genoeg om water, methaan en ammoniak te laten bevriezen tot ijs. Hier is ‘ijs’ een algemene term voor bevroren chemische stoffen die uit moleculen bestaan. De jonge planeten Uranus en Neptunus hebben dit ijs aangetrokken door hun zwaartekracht. Omdat dit ijs zo'n belangrijk onderdeel van deze twee planeten vormde, werden ze de ijsreuzen genoemd.

Gerelateerde termen:
• Reuzenplaneet
• Neptunus
• Uranus
• Accretie

Terug naar de woordenlijst

Een reuzenplaneet is een groot hemellichaam dat voornamelijk bestaat uit waterstof, helium of complexere moleculen zoals water, methaan of ammoniak. Terwijl een terrestrische planeet voornamelijk bestaat uit materiaal met een zeer hoog kookpunt, zoals ijzer of gesteente, wordt aangenomen dat reuzenplaneten een vaste kern hebben die omgeven is door ander materiaal. De massa van een reuzenplaneet is aanzienlijk groter dan die van de aarde, waardoor de zwaartekracht sterk genoeg is om de uitgebreide gasatmosfeer, bestaande uit lichte elementen zoals waterstof en helium, vast te houden.

Reuzenplaneten vallen uiteen in twee categorieën: gasreuzen, die voornamelijk bestaan uit waterstof en helium, en ijsreuzen, die voornamelijk bestaan uit water, methaan en ammoniak, omgeven door een atmosfeer van waterstof en helium. In beide gevallen kunnen de namen verwarrend zijn, aangezien het meeste materiaal in gasreuzen niet in gasvormige toestand is en ijsreuzen geen vast ijs bevatten, maar materiaal dat in het koude buitenste zonnestelsel bevroren was voordat het op de planeet werd aangetrokken.

De vier grootste planeten in het zonnestelsel (Jupiter, Saturnus, Neptunus en Uranus) zijn allemaal reuzenplaneten.

Gerelateerde termen:
• Gasreus
• IJsreus
• Jupiter
• Neptunus
• Planeet
• Saturnus
• Uranus
• Accretie