Glossarium astronomicum

Proton

Een proton is een subatomair deeltje met een positieve elektrische lading. Protonen zijn, samen met neutronen, een van de belangrijkste bestanddelen van atoomkernen. Het aantal protonen is het ‘atoomnummer’ van een kern, en elk atoom met een specifiek atoomnummer komt overeen met een specifiek chemisch element. De atoomkern van waterstof bestaat uit één enkel proton, en de meest elementaire kernfusiereactie in een ster vindt plaats wanneer twee protonen met elkaar in botsing komen, waarbij één van beide vervalt en een deuteron wordt gevormd, bestaande uit één proton en één neutron. Protonen komen ook voor in de hoogenergetische kosmische straling die ons vanuit de ruimte bereikt.

Gerelateerde termen:

• Atoom • Kosmische straling • Waterstof • Kernfusie • Kern • Kosmische straling astronomie • Elektron

Neutron

Een neutron is een subatomair deeltje zonder elektrische lading. Alle materie die we om ons heen zien, bestaat uit atomen, en alle atomen hebben dezelfde basisstructuur: een kleine, dichte kern van protonen en neutronen die bijna de volledige massa van het atoom draagt, omgeven door elektronen. Het aantal protonen is het ‘atoomnummer’ van een kern, en elk atoom met een specifiek atoomnummer komt overeen met een specifiek chemisch element, terwijl het aantal neutronen bepaalt welke isotoop van een element de kern vertegenwoordigt.

Wanneer een ster met een massa van ongeveer acht keer of meer dan die van onze zon het einde van zijn leven nadert, stort zijn kern in, wat een supernova-explosie veroorzaakt waarbij de meeste protonen van de atoomkernen in de kern elektronen vangen, veranderen in neutronen en een neutronenster produceren, of, als er meer dan ongeveer drie zonsmassa's overblijven in de imploderende kern, een zwart gat.

Gerelateerde termen:

• Atoom
• Isotoop
• Neutronenster
• Kern
• Proton
• Elektron

Molecuul

Een molecuul is een groep van twee of meer atomen die met elkaar verbonden zijn door zogenaamde chemische bindingen en die geen netto elektrische lading hebben. In de scheikunde zijn moleculen beperkt tot atomen die met elkaar verbonden zijn door covalente bindingen, maar in de astronomie worden ionische verbindingen soms ook als “moleculen” aangeduid. Moleculen komen voor in omstandigheden die variëren van de atmosferen van zonachtige en koelere sterren en bruine dwergen, tot de atmosferen, oceanen en ijzige gebieden van planeten en manen, tot ijzig materiaal op kometen en asteroïden, en tot de koudere delen van het interstellaire medium. Om nieuwe sterren te vormen zijn interstellaire moleculaire wolken nodig die voornamelijk uit waterstofmoleculen (H2) bestaan. Een nieuwe ster ontstaat wanneer een deel van zo'n wolk onder invloed van zijn eigen zwaartekracht samentrekt. Moleculen kunnen in de ruimte worden gedetecteerd omdat ze onder de juiste omstandigheden, terwijl ze roteren of trillen, elektromagnetische straling absorberen en uitzenden in smalle golflengtegebieden, meestal in het radio- of infraroodgebied. Deze “moleculaire lijnen” vormen patronen waarmee een molecuul kan worden geïdentificeerd.

Gerelateerde termen:

• Atoom
• Elektromagnetische straling
• Energieniveau

Isotoop

Atoomkernen bestaan uit neutronen en protonen. Het aantal protonen in een kern is het zogenaamde “atoomnummer”, dat het bijbehorende chemische element bepaalt: atomen met één proton zijn waterstofatomen, atomen met zes protonen zijn koolstof, enzovoort. Atoomkernen met hetzelfde aantal protonen, maar een verschillend aantal neutronen, worden isotopen van het betreffende chemische element genoemd. Gewone waterstofkernen hebben slechts één proton en helemaal geen neutronen. Een kern met één proton en één neutron is nog steeds waterstof, maar dan ‘zware waterstof’, ook wel deuterium genoemd. Meestal zijn slechts enkele isotopen van een bepaald element stabiel. De andere zullen radioactief vervallen tot stabielere kernen.

Gerelateerde termen:

• Atoom
• Neutron
• Kern
• Proton