Glossarium astronomicum

Terug naar de woordenlijst

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

Terug naar de woordenlijst

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

Terug naar de woordenlijst

Het interstellaire medium (ISM) is een term die al het gas en stof beschrijft dat zich tussen de sterrenstelsels in een sterrenstelsel bevindt. Ons zonnestelsel bevindt zich in de schijf van de Melkweg, waar het grootste deel van het ISM bestaat uit atomaire waterstof gemengd met atomair helium en stof.

Het ISM heeft een zeer lage dichtheid vergeleken met planetaire atmosferen, met een typische dichtheid van minder dan één deeltje per kubieke centimeter, ongeveer 50 miljard keer minder dicht dan de atmosfeer van de aarde. Deze dichtheid varieert sterk, samen met de temperatuur, in het Melkwegstelsel, waarbij het ISM is verdeeld in verschillende componenten.

De grootste componenten qua volume in de galactische schijf zijn het warme atomaire gas en het warme geïoniseerde gas, beide met temperaturen rond de 8000 Kelvin (K) en dichtheden rond een half atoom of ion per kubieke centimeter. Een kleiner volume bestaat uit kouder, dichter atomair gas met een temperatuur rond de 40 K. Een nog kleiner volume van het interstellaire medium bestaat uit dichtere (tot een miljoen moleculen per kubieke centimeter), koudere (<20 K) wolken van moleculaire waterstof. Sommige van deze moleculaire wolken storten in onder hun eigen zwaartekracht, wat leidt tot de vorming van nieuwe sterren. Moleculaire wolken in de Melkweg bevinden zich voornamelijk in de spiraalarmen. Het gas rond de schijf van de Melkweg is erg heet (miljoenen Kelvin) en heeft een zeer lage dichtheid.

Sterren brengen gas en stof terug naar het interstellaire medium door middel van sterrenwinden en supernovae. Het gas en stof dat naar het interstellaire medium terugkeert, bevat een hoger percentage zware elementen (metalen), waardoor het sterrenstelsel na verloop van tijd verrijkt wordt. Het gas en stof in het interstellaire medium is de belangrijkste oorzaak van interstellaire extinctie.

Gerelateerde termen:
• Stof
• Extinctie
• Galactische schijf
• Gas
• Melkweg
• Planetaire nevel
• Zonnestelsel
• Zonnewind
• Spiraalvormig sterrenstelsel
• Stervorming
• Supernova
• Interstellaire extinctie

Terug naar de woordenlijst
Sterevolutie beschrijft het verouderingsproces van sterren en hoe ze veranderen tijdens hun levenscyclus. In tegenstelling tot in de evolutionaire biologie verwijst sterrenevolutie niet naar veranderingen in eigenschappen tussen verschillende generaties sterren.

Sterren brengen het grootste deel van hun leven door in de hoofdreeksfase van stellaire evolutie, waarbij ze waterstof in hun kern tot helium fuseren en energie vrijgeven. Naarmate een ster ouder wordt en de waterstof in zijn kern opraakt, zal de kern samentrekken en mogelijk zo heet worden dat heliumfusie begint. Afhankelijk van de massa van de ster kan dit ertoe leiden dat de ster evolueert tot een reus of superreus. In sommige reuzen en superreuzen produceert fusie steeds zwaardere elementen.

Sterren met een initiële massa tussen de helft en acht keer de massa van onze zon zullen uiteindelijk kernen van koolstof, zuurstof en/of neon hebben, terwijl de fusie van waterstof en helium doorgaat in schillen rond de kern, waardoor ze een gelaagde ui-achtige structuur krijgen. Uiteindelijk zullen ze hun buitenste lagen verliezen, die een planetaire nevel gaan vormen, waardoor alleen de kern overblijft als een kleine, helderwitte dwerg. Sterren met een massa van meer dan acht zonsmassa's blijven zwaardere elementen fuseren totdat de kernen in hun kern zijn gefuseerd tot ijzer. Verdere fusie kan dan geen extra energie vrijmaken. Dit veroorzaakt een supernova-explosie, die een zeer compacte neutronenster achterlaat of, in het geval van zeer massieve sterren, een zwart gat.

Zowel planetaire nevels als supernova-explosies stoten materie van sterren uit in het interstellaire medium. In bepaalde andere fasen van hun evolutie stoten veel sterren ook massa uit door middel van sterrenwinden, extreme pulsaties of explosies. De uitgestoten materie is verrijkt met zware elementen als gevolg van de kernfusie en, in het geval van een explosie, van kernreacties tijdens de explosie zelf. Dit verrijkte materiaal kan worden opgenomen in toekomstige generaties sterren.

De evolutie van sterren tijdens al deze fasen kan worden beïnvloed door interactie met een begeleider in een meervoudig sterrenstelsel.

Gerelateerde termen:
• Zwart gat
• Hoofdreeks
• Neutronenster
• Kernfusie
• Planetaire nevel
• Sterrenresten
• Supernova
• Witte dwerg
• Interstellair medium

Terug naar de woordenlijst

Ook bekend als stofkorrels of kosmisch stof

Anders dan op aarde zijn stofkorrels in de ruimte heel klein. De meeste zijn kleiner dan een duizendste millimeter. Ze vormen een belangrijk bestanddeel van het medium tussen sterren, het interstellaire medium. Ze worden gevormd in verschillende omgevingen, zoals de buitenste lagen van bepaalde koele reuzensterren of supernovae, en worden in de ruimte verspreid wanneer deze sterren massa beginnen te verliezen. Ze bestaan meestal uit silicaten, koolstofverbindingen en sporen van andere elementen. Ze kunnen bedekt zijn met ijs in koude, dichte gebieden van het interstellaire medium. Ze zijn meestal verantwoordelijk voor de interstellaire uitdoving van sterlicht dat ons bereikt.

Gerelateerde termen:
• Uitdoving
• Reuzenster
• Supernova
• Interstellair medium
• Interstellaire uitdoving

Terug naar de woordenlijst
Astrochemie is een tak van de astronomie die scheikunde, astronomie en natuurkunde combineert om het gedrag van materie op moleculair niveau te verklaren, onder de verschillende omstandigheden die in de ruimte heersen. Extremen, bijvoorbeeld druk, temperatuur of stralingsniveaus in buitenaardse omgevingen, zorgen ervoor dat chemische elementen zich op verschillende manieren combineren en moleculen vormen. Deze diversiteit in barre omstandigheden zorgt ervoor dat chemicaliën zich op onverwachte manieren gedragen. Astrochemici gebruiken daarom elektromagnetische straling die vanuit de ruimte wordt ontvangen om atomen en moleculen in het interstellaire medium en sterren (zowel in ons Melkwegstelsel als in andere sterrenstelsels) en planeten te bestuderen, hun gedrag te analyseren en hun eigenschappen te verklaren. Eind mei 2022 waren er meer dan 245 moleculaire verbindingen gedetecteerd in het interstellaire medium, circumstellaire schillen en andere astronomische objecten.

Gerelateerde termen:
• Astrobiologie
• Elektromagnetische straling
• Planeet
• Ster
• Interstellair medium